Sa Pagligad kang mga Inadlaw
ni Linda C. Arnaez-Lee
Kapira tana magbalik-balik sa atubang kang ispiyo. Kapira run man mag-ilis kang anang bayo. Indi tana maarabutay. Mayad run ayhan ang ana hitsura? Nakasuksok tana kang maong nga delargo kag kamiseta nga itum nga may printa nga “Discover Palawan.” Ginhimutadan na sa ispiyo ang ana nawung. Ginduun na liwan ka compact powder ang ana pungyahun. Ginhusay ang hasta sa abaga nga buhok. Nagrulusot ang pirambilog nga bukay. Indi run gid manigar ang ana pag-edad. Baynte tres anyos run ang nagligad halin kang nagsaka tana sa entablado para magbaton kang anang diploma. Nanglipstick tana kag ginpahidan ang gamay nga sobra sa ana bibig.
“Tama run ra! Kaina kaw pa dyan sa atubang kang ispiyo. Galingin run ulo ko maglantaw kanimo,” ang hambal ni Joe nga pakaisa na. Nagayuhum-yuhum dya nga nagalantaw kana.
Matambong sanda ka Grand Reunion sa Paglaum National High School. Pareho nga eskwelahan ang anda natapusan. Tubo sanda ni Joe ugaring tungud sa barkada, nagligoy si Joe kag naurihi ka gradweyt. Traysikul ni Joe ang anda isakyan.
“Maagto man kuno si Stella kag Alex. Naistorya ko sa Facebook,” ang muno na kay Joe samtang gasaka sa traysikul. Si Stella kag Alex mga klasymeyt na kag isara sa mga suud na nga abyan kag barkada. Si Stella sangka maestra run sa elementarya kag si Alex sangka seaman.
“Maagto ayhan tana? Maagto ayhan si Tim Montesa?” ang pamangkot na sa anang kaugalingun. May kalangkag kag kakulba sa anang dughan. Gusto na liwan makita si Tim Montesa.
Sin-o si Tim Montesa?
Campus star. Basketbolista. Mataas, ilum kag gwapo. Crush ng bayan sa bugu nga istorya. Pati ang amiga na nga si Elaine patay luyag kana.
Si Elaine bugtong nga bata kang andang adviser. Gwapa, mataas, kag sexy si Elaine. Spoiled-brat. What Elaine wants, Elaine gets. Gani ginhimo na ang tanan nga paagi para matalupangdan lang tana ni Tim. Nairitar run tana sa ginapakita nga kalandian ni Elaine. Nahangkat gid tana kon ano ang may dyan kay Tim para lagsun kang mga babayi ilabi run gid ni Elaine.
Sangka adlaw nagatindug tana sa gawang kang andang klasrum kang magsulud si Tim. Ginturuk na si Tim halin sa ibabaw paidalum. Para kana indi man gid gwapo si Tim. Ano gid ayhan ang nakita nanda kana?
Ginsug-alaw man ka turuk ni Tim ang nagausisa nga mga mata ni Jingky. Nagturukay sanda darwa. Nang-ismid lang si Jingky kag maggwa.
Wara mabulani, mag-on run si Tim kag Elaine, kabangdanan nga pirmi imaw nanda si Tim sa kon diin sanda mag-agto nga magbarkada. Hipusun si Tim kag talagsa lang sa malaka mag-una kang istorya. Madakpan na kon kaisa nga nagapasiplat dya kana.
Nagligad ang darwa ka bulan. Ginbreak ni Elaine si Tim. Boring kuno. Kaluoy man si Tim. Pero baliskad dya sa ana ginapinsar. Daw nalipay pa si Tim nga ginbulagan tana ni Elaine. Umpisa kato nangin wakalan kag masinadyahun si Tim. Kag amo to ang umpisa kang andang pagbarkadahanay.
Sangka adlaw, nagkontratahay sanda nga malantaw ka bayle sa Baryo Paglaum. Dali run lang pista sa amo nga baryo. Tanan sanda nga magbarkada nagkontratahay nga makitaay sa tiyangge ni Manding Maming, ang tiyangge nga anda pirmi ginaistambayan kon wara ti klase.
Magluwas kay Tim rugto run ang tanan pag-abot ni Jingky. Nagapungko sanda sa bangko kag papag nga kawayan. May nakahumlad nga mga komiks sa papag. Sugpon ka tiyangge ang papag nga kawayan.
“Si Tim?” ang pamangkot kang tanan kang pagsamput na.
“Ay, ambay! Ako man tana inyo mangkuton. Daw ako tag-iya kay Tim ba,” ang sabat na.
“Ti, daw kamo man pirmi ang imaway,” ang kuon ni Stella nga nagayuhum-yuhum.
Burubhay may nabatian sanda nga harakhak kang sangka bayi kag laki paagto sa tiyangge. Si Tim kag imaw na si Menchie, second year kag bag-o nga saylo sa anda eskwelahan.
“Kaina pa kamo? Si Menchie gali, kasimaryo ko kag tupad-balay namun,” ang pakilala ni Tim. Makita ang kasadya sa anda mga itsura.
“Kamusta kamo?” ang hambal ni Menchie pero kay Tim gihapon nagaturuk.
“Mauna ko. Kitaay ta lang kar-on,” ang hambal ni Menchie samtang nagakaput sa butkun ni Tim. Nagtango lang si Tim.
Naglisensya si Menchie antes magtalikod kag magpanaw. Ginlamon run ka kadulum si Menchie pero rugto gihapon nagalantaw si Jingky. Pagliso na, nadakpan na nga nagaturuk si Tim kana.
May lain nga nabatyagan si Jingky. Indi na mapaathag.
“Jing, bayle ta kar-on ha?” ang hambal ni Alex kana samtang nagapaagto run sanda sa baylehan.
Sa tupad na si Stella kag nagasunod sa likod nanda si Tim. Umpisa kang paghalin ni Menchie, wara run naghara-hambal si Tim nga sa daw nagapanilag lang.
“Wara takun gabayle bay. Saot lang eh, pwede pa” ang sabat na kay Alex.
Pagtukar kang hot music, ginsabay tuod ni Alex si Jingky kag nagsaot man si Tim kag Stella. Gulpi lang nagbaylo ang sonata sa sweet. Gapalak pa raad si Jingky nga mapungko pero napiritan dya nga magsabay kay Alex. Nakita na nga nagpungko si Stella. Sa diin run si Tim? Ginpalibot na ang anang panuruk. Rugto sa binit si Tim kag kaistorya na si Menchie. May nabatyagan nga kasubu si Jingky.
“Pungko ta run,” ang hambal na kay Alex.
Nagpungko sanda ni Alex. Pagtamwa na rugto sa tunga si Tim kag Menchie. Nagabayle kag kahirup gid kananda lantawun. Nagasandig ang ulo ni Menchie sa dughan ni Tim kag hugut man ang kaput ni Tim kang hawak ni Menchie. Daw nagahani-hani sanda samtang nagabayle. Daw indi makapadayon sa paglantaw si Jingky. Nagaralain tana sa ana nakita. Tam-an ka sakit kang ana nabatyagan. Daw ginatuslok ka dagum ang ana dughan. Nagapin-ut dya kag daw indi tana makaginhawa.
Naggwa si Jingky sa baylehan. Ano dyang ginabatyag na? Andut nasakitan tana kon makita na nga may iban nga imaw si Tim? Indi ayhan nagapangimon tana? Naghaklu kang hangin si Jingky. Nakabatyag tana kang gamay nga kasulhay.
“Nagaano kaw dya?” limug ni Tim sa ana likod. Nagdugang ang parangramig nga ana nabatyagan. Nagdasig liwan ang pitik kang anang dughan.
“Ha? Ahh ... gapahangin lang. Nainitan ako sa sulud,” ang napinsar na nga isabat.
“Ok kaw lang? Dali balik ta to sa sulud,” ang hambal ni Tim nga ginahimutadan tana.
“Ok lang ako. Una lang, masunod lang ko,” ang maluya na nga sabat.
“Ano nga una man. Dali run! Mabayle ta! ” kag ginbutung tana ni Tim pasulud.
Nagbayle sanda ni Tim. Always Somewhere ang music. Nabatyagan na ang hugut nga pagkaput ni Tim kang ana hawak. Daw wara nagadapat ang ana mga kahig sa lupa. Nagaparangramig ang ana mga alima. Sige gihapon ang kuba-kuba kang anang dughan. Burubhay nabatyagan na ang pagdalum ka ginhawa ni Tim.
Wara run tana katurog kang gabii ngato. Kada liso na, hitsura ni Tim ang ana makita. Ang hugut nga pagkaput ni Tim kang ana hawak. Ang mga turuk ni Tim nga daw may buut hambalun. Ang mga yuhum ni Tim … preska tanan sa ana paminsarun. Naturugan si Jingky nga buta ka laragway ni Tim ang ana paminsarun kag baratyagun.
Pagkaaga, nareyalisar na nga palangga na si kay Tim. Naluyag tana kay Tim! Pero bahidor si Tim. Kon matukiban ni Tim ang ana ginabatyag, pat-ud sipalan lang tana. Para indi tana masakitan, malikaw run tana samtang timprano pa.
Nag-antad tana kay Tim. Naglikaw tana. Wara run tana nagaimaw sa kon ano nga hagad kang barkada. Wara run man tana nagalantaw ka liga ukon basketball sa plasa. Butang nga ginkatingalahan ni Tim.
Antes ang gradwasyon, ginsukmaan tana ni Tim kang mag-abtanay tanda sa kantin kang eskwelahan.
“Ginalikawan mo ako? Anhaw ra? May sala ako nga nahimo?” ang usisa ni Tim.
“Wara, ah. Saku lang ako,” likaw na.
“Kita ta kaw kahapon paggwa sa gate. Pero kang makita mo ako sa krusing, nagbalik kaw,” padayon ni Tim.
“Ha? May nalipatan lang ako. Amo nagbalik ako.” Gapaminsar tana kon ano himuon na. Pamatyagan na ginsipa kang kabayo ang anang dughan.
Ginturuk tana ni Tim kang madalum. Hana nga maggwa si Jingky sa gawang kag ginhawidan ni Tim.
“Ano gid haw ang problema?” pamangkot ni Tim
“Wara ako ti problema! Basi ikaw ang may problema,” gasud na.
“Ako tuod ang may problema. Nasakitan ako kon ginalikawan mo ako. Daw lain run dyang nabatyagan ko tuhoy kanimo. Pero naman-an ko man ang lugar ko,” seryoso nga hambal ni Tim.
“Ano ginapanghambal mo? Indi ta kaw maintindihan,” sabat ni Jingky nga ginakulbaan.
“Sin-o kaw haw? Kag sin-o lang ako haw?” ang hambal ni Tim nga nagakuub. Daw mahibi dya.
“Ano ginapangasal mo? Maan kanimo. Mapanaw run ako.” Gusto run gid ni Jingky maghalin kag magpalagyo sa amo nga tinion.
“Indi mo ako maintindihan? Ukon indi mo lang ako gusto nga intindihun?” Gapula ang mata ni Tim. Buta ka emosyon. Naurungan si Jingky sa hitsura ni Tim. Ginhakus tana ni Tim.
“Jing, I love you! Palangga ta ikaw. Indi ko kasarang nga wara kaw gasapak kanakun,” ang hambal ni Tim nga buta ka baratyagun samtang ginahakus si Jingky kang hugut. Wara ka hulag si Jingky. Daw nakuryente ang bug-os na nga lawas.
“Diyos ko, Tim ....” ang hambal na nga nagapisngu kag nagahakus man kay Tim.
Pagkatapos ka gradwasyon, nagbulaganay sanday Tim kag Jingky nga may panaad nga masulatanay sanda nga darwa bisan pa wara ma man-i kon sa diin sanda palidun ka kapalaran. Nag-eskwela si Jingky sa pagkamaestra sa high school kag si Tim, Marine Engineering. Sa una nga tuig kang andang kolehiyo, asud-asud pa ang mga sulat hasta nga naglaka kag nag-untat. Pagkagradweyt ni Jingky sa kolehiyo, nagpanaw tana sa Manila kag rugto na nakilala si Roy Chua, ang ana napamana nga Filipino-Chinese. Sangka negosyante. May tatlo sanda ka mga bata kag sa Bejing sanda tulad naga-istar.
Nag-uli lang si Jingky para magbakasyon kag natabuan nga Grand Reunion sa PNHS. Nabatian na run lang nga may asawa run man si Tim kag may darwa ka mga bata. May gusto lang tana pamatud-an sa ana kaugalingun kon andut gusto na makita liwat si Tim Montesa.
Pasado alas siyete kang maghalin sanda sa balay. Madasig ang pagpadalagan kang traysikul ni Joe. Maramig ang dapya kang hangin kag nagpadugang pa gid kang karamig nga ana nabatyagan sa ana sulol-sulok. Ginhakus na ang anang kaugalingun.
Ginsug-alaw sanda kang mainit-init nga pagtamyaw kang mga maestra kag maestro kang magpalista sanda kang anda ngaran bilang alumni. Ginhatud sanda sa anda lamisa. Wara pa sanday Stella kag Alex. Tupad na ang lamisa kang batch 1989 kag darwa lang ka tawo ang nagapungko. Sa unahan ang lamisa nanday Joe. Duro sanda kag masadya. Uniform pa ang anda kamiseta nga may printa nga “Kiritaay 2013.”
Burubhay ginwaragwag kang emcee nga magapili kang Mr. and Ms. Alumni 2013 kag dya ibase sa kabahulun kang kwarta nga anda matipon. Gingrupo ang tanan nga alumni sa apat ka grupo. Sangka grupo lang sanda ni Joe. Nagparapit tana sa lamisa nanday Joe para magtugro kang ana amot. Gulpi lang naglinung ang lamisa kang makita tana. Ang tanan nga mata nagaturuk kana. Nakaduyu tana kang makadali.
“Hoy! Di bala si Jingky Santos ria? Ang valedictorian kang batch 1990!” hambal ni Gen, ang leader kang batch 1991. Nadumduman na pa si Gen. Amo dya ang nagdawu kang “Key of Responsibility” kato pag-JS Prom nanda.
Nagtindug si Gen kag ginsug-alaw tana. “Kamusta Jing? Buhay kita war aka kitaay.”
Naghaksanay sanda nga darwa. Nagtindug man kag nangamusta ang mga babayi sa lamisa ni Joe kag pamilyar kana ang itsura pero indi na run madumduman ang mga ngaran.
“Jing! Pwede nga ikaw maglibot kang atun box? Pangayui sanda para madaug kita,” ang hambal ni Joe. Dyan run gali si Joe sa tupad na.
Ginsara-sara na libot ang nagapungko sa lamisa nanday Joe. Duro ang wara kabati kang pagwaragwag kang emcee, ano pa ginpaathag na liwat nga ang ginakolekta na para sa Mr. and Ms. Alumni. Pagtamwa na, nasug-alaw kang anang panuruk ang turuk kang sangka laki. Nakakalo dya kang itum kag nakajacket ka kaki nga nagapungko sa sunod nga bangko. Si Tim! Nagdasig ang pagkuba-kuba kang anang dughan. “Ginuo ko, rugya tana!” ang singgit ka pinsar na. Nagpadismular tana. Nagayuhum nga ginparapitan na si Tim. Gintanyag na ang anang alima.
“Kamusta kaw run?” hambal na nga pirit ginapaisug ang kaugalingun. Nagtindug si Tim kag gindawo ang anang alima. Hugut ang pagkaput ni Tim kang ana alima. Sa wara na ginalauman, hinali lang ginbutung ni Tim ang ana alima kag dayon hakus kana, Ginhakus tana ni Tim! Nabatyagan na ang pagduut kang bibig ni Tim sa anang pungyahun!. Gintulod na si Tim parayu.
“Ok lang ako. Para sa ano ra haw?” ang pasimple nga pamangkot ni Tim dungan tudo kang box.
“Para sa Mr. and Ms. Alumni,” ang mahinay na nga sabat. Daw haros indi maggwa ang ana limug sa ana tilaok. Ginlabayan na si Tim. Madasig ang mga kahig nga nag-agto sa masunod nga purongkuan. Daw haros lupadun na para matapos run ang pagpangolekta. Pagbalik na ginlambatan tana ni Tim.
“Kamusta kaw run bay?” ang pamangkot na kag nagatindug sa aragyan, pamaan nga indi na dya pagpalubsun. Matunog ang tukar kang sound system gani kinahanglan nga magparapit tana para mabatian ang hambal ni Tim.
“Ok lang ako. Tatlo run ang mga bata ko,” ang sabat na nga pirit nagayuhum kag gusto run makalubas para makabalik sa ana lamisa.
“Kon kita ang nagdayunay ... lima daad ang atun bata,” ang hambal ni Tim.
“Sige ha, mabalik run ako. Itao ko pa dya ang box,” ang hambal kang nakatsansa nga makalubas sa aragyan.
“Diin kaw run maagto man? Gaistorya ta pa gani ….” ang hambal ni Tim sa likod ni Jingky nga dali-dali nagapanaw pabalik sa ana lamisa.
Pag-abot na, rugto run nagapungko sanday Stella kag Alex. Nag-abot run sanda. Nagakurunus ang pangginhawa ni Jingky nga nagapangamusta kanday Stella kag Alex.
Nagbuy-unan si Alex. Siguro tungud hay seaman. Kag si Stella nagtambuk man. Seaman man ang napamana. Teacher 3 run si Stella kag tawhay run ang pangabuhi, amo siguro nga nagtambuk. Si Tim, magluwas sa gamay nga buy-on, amo gihapon ang hitsura. Ambay lang hay medyo dulum gawa ang sulo. Ang bais ka anang pinsar. Ginwaslik ni Jingky ang ana ulo. Ang tanan kabahin run lang kang nagligad.
Ginlawag ang nagdaug sa Mr. and Ms. Alumni. Nahangyus si Jingky kang gintawag nga si Mrs. Aileen Montesa ang nagdaug. Mrs. Montesa? Ginlantaw na ang ginakoronahan nga Ms.Alumni. Mataas nga bayi kag may itsura. Kon indi tana magsala, asawa tana ni Tim Montesa.
Katingalahan. Wara run tana ti may nabatyagan nga kon ano pa, pagkatapos na napamatud-an nga asawa gid man ni Tim si Aileen. Bangud ayhan nabaton na gid man sa anang kaugalingun nga ang tanan nagligad run? Nagapanas gid man ayhan ang gugma sa pagligad ka mga inadlaw? Kapin pa kon buhay nga wara sanda nagkitaay? Ang tanan ayhan nga kalangkag nga nabatyagan na kaina, himo lang kang anang pinsar?
Nagtindug sanday Stella kag Alex para mag-uli. Madalum run ang gabii kag marayu pa ang ulian. Nagtindug man si Jingky kag ginpaypayan si Joe. Nagparapit si Joe.
“Mauli ta run!” ang hambal na kay Joe.
Kang hana run tana maggwa, nakita na nga nagaparapit kana si Tim.
“Mauli kamo run haw? Timprano pa gani,” ang hambal ni Tim
“Huud, mauna tamun hay rayu pa amun ulian,” ang sabat na.
“Kar-un lang ay! Dali lang bala, may ipakilala ako kanimo.”
Kag ginguyod na si Jingky pabalik sa lamisa rugto ayon sa likod. Wara ti mahimo si Jingky kondi ang magsunod. Hugut ang kaput ni Tim kang anang alima. Pag-abot nanda sa sangka lamisa, ginpapungko tana liwan ni Tim, pero nagpamaribad si Jingky bangud nagahulat kana si Joe.
“Mga bata ko gali,” gintudo ni Tim ang darwa ka bata nga nagapungko sa likod.
“Ahhh ....” nagtango lang si Jingky.
“Ti, sige, mauli run kami hay nagadali si Joe,” kag nagtalikod nga mapanaw.
“San-o ta liwan makit-anay?” ang pamangkot ni Tim
Nagkadlaw kang malas-ay si Jingky. Para kana, para sa ano abi nga magkitaay pa sanda?
“Kon san-o lang liwan, eh. Ti, sige, ah. Mapanaw run ako,” kag dire-diretso tana nga naggwa sa gate.
Rugto nagahulat sa traysikul si Joe. Nakaginhawa kang masulhay si Jingky kang nagasakay run dya sa traysikul.
Natingala tana sa anang reaksyon sa pagkitaay nanda ni Tim. Kaina antes magpanaw nakunyag tana nga makita liwan si Tim pero kang makita na run, andut naglikaw tana? Naglikaw tana nga daw sa nahadluk masugpunan ang ano man nga nagligad kauna? Indi ayhan pangaman na dya sa ana kaugalingun? Ukon nagapangibabaw lang ang moral nga paminsarun sa baratyagun?
Ginpamatyagan na ang anang kaugalingun. Wara tana ti pagkanugon nga nabatyagan sa anda wara pagdayunay ni Tim. Naghinulsol lang tana nga kon andut wara na gintugruan ka kahigayunan nga tapuson kang matawhay ang anda nagligad. Bahala run. Siguro sa pagligad ka mga inadlaw mapali man ang ano man nga pilas kag mabari ang kaangtanan nga nagpatunga kananda darwa.
Kag ang tanan mangin kabahin lamang kang andang nagligad.
- Katapusan -