Nadayon Gid ang Valentine’s Day
ni Maria Milagros C.Geremia-Lachica
Bag-o lang natapos ang petsa katorse sa bulan kang Pebrero, petsa nga ginkakunyagan gid kang kalabanan kag ginsikway man kang iban. May dyan nga nagahambal nga kontra sa andang ginapatihan ang pagselebrar kang Valentine’s Day. Tungud sa ano? Halin kuno dya sa sangka madulum, maitum, kag pagano nga selebrasyon kang sinauna nga mga panahon sa Roma. Ang dumaan nga kapistahan kang Lupercalia nagadaga kang ayam kag kanding, kag nagapanghanot sa mga bayi agud kuno magmangin mabinungahun. (Pero kon usisaun gid man, haros tanan ka mga selebrasyon natun kar-on nga ginapatihan sibilisado ukon Kristyano, may mga ugat sa sinauna, dumaan, kag pagano nga mga pagsinarayo. Gingamit lang liwan, ginripake ukon ginbutangan kang bag-o nga panan-awan kag gingiyahan sa direksyon nga sarang mabaton kang bag-o nga siglo.)
May santo gid man nga si San Valentino nga ginhanot, ginbato, kag sa urihi, ginpugutan ka ulo. Pari si Valentino katong panahon ni Emperador Claudius kang ginapigus ang mga Kristyano. Kato nga panahon, gindilian ang pagpakasal ukon pagpangasawa ka mga pamatan-un, kapin pa kang mga suldado. Mahina kuno sa pag-away ang may asawa nga suldado hay laban nagapamalikid sa asawa kag pamilya. Patago nga ginpatigayon ni Padre Valentino ang pagkasal sa mga Kristyano nga magkahagugma hasta nga gindakup tana, ginpreso, kag sa urihi, gin-martir.
Lumpat kita sa tuig 1929. Sa Chicago, madugo ang petsa katorse kang ginpangmasaker ang pito ka mga miyembro kang kriminal nga grupo nga ginpamunuan ni George Clarence “Bugs” Moran, ang karibal kang gangster nga si Alphonse Gabriel "Scarface Al" Capone. Gintawag nga “Saint Valentine’s Day Massacre,” ang adlaw nagmarka kang pagburaw ni Al Capone ka tanan nga mga kriminal nga aktibidades sa siyudad kang Chicago. Bisan wara mapamatud-an, ginalantaw nga si Al Capone ang nagpadihot kang pagmasaker kag gindeklarar nga “Public Enemy No.1” kang Chicago. Nadakpan kag ginpreso sa Alcatraz Island si Al Capone sa urihi sa sala nga “tax-evasion.”
Pero bisan pa nga daw madugo ang kasaysayan kang adlaw nga dya, bantog gid gihapon ang pagsaulog kang Valentine’s Day. Kaduro man gihapon ang nagapati sa pagselebrar kang ginatawag nga paghigugma ukon ang baratyagun kang pagpalangga sa natungdan nga kapihak kang dughan. Sa kapitalista nga kalibutan, ang selebrasyon, (angay kang Paskwa kag Tagkaralag) sangka bahul nga kahigayunan komersyal. Tindahan espesyal. Ang kutub ka mga nagapati kag mabaskug nga nagasaulog kang Valentine’s Day nangin “target consumers” kang nagkalain-lain nga mga produkto nga nagapatigayon kang simbolo kang paghigugma. Sa amo dya nga adlaw nangin maaka ang pagpautwas kang gugma sa materyal, sarang makita, makaptan, kag matirawan nga mga bagay.
Kang Pebrero 5, ginlunsar kang Dungug Kinaray-a Inc. (DK) ang “Sulat Halin sa Tagipusuon” kag nagbalhag sa sulud kang sangka semana kang mga sinulatan nga naangut sa Valentine’s Day. Tatlo ka mga panaysayun, lima ka mga sugidanun kag darwa ka mga binalabay ang ginbalhag kang DK kang nagligad nga mga inadlaw. Mauti ang pagpatpat ni Consolita V. Rubino sa anang panaysayun, “Luyaganay,” nga naglista kang walo ka sahi kang gugma. Kon nabasa mo ang tanan nga mga sinulatan, maman-an mo siguro kon ano nga sahi kang paghigugma ang ginatumud nanday Linda C. Arnaez-Lee kag Emmy L. Masola. Tag-darwa ka istorya and ginpaambit nanday Lee kag Masola nga nagasunod kang melodramatic nga pormat: ma-emosyon kag makatarandug-baratyagun (“Isla Asul” kag “Sa Pagtunod ka Adlaw”).
Ang pagkiritaay kag pag-ukay liwan ka mga handurawan kang kahapon isara ka bantog nga tema sa “Sa Pagligad kang mga Inadlaw” ni Arnaez-Lee nga ayhan naagyan kang kalabanan nga mga nagbasa suno sa kaduruhon kang mga komentar sa website.
Pinasahi ang “Suba” ni Masola sa pagsulat kang sa gihapon ginahipsan nga tema, ang baratyagun kang sangka laki sa kapareho na nga laki nga nagdangat sa sangka trahedya. Ang masubu nga dinangatan kang natungdan nga sahi kang relasyon padayon nga ginaatubang kar-on kang atun sosyedad.
Sa pihak kang masubu nga tema, ang “Kalamay nga Pula” ni Ritchie D. Pagunsan sangka masadya nga paglantaw sa atun kultura nga ayhan nagapati pa sa lumay. Masadya ang mga pagpaanggid ukon metapora nga gingamit nga nagapakita kang pagkasampatun kang manunulat sa pagpili ka mga kumbinasyon kang mga tinaga.
Ang panaysayun, "Gugma ang Kabangdanan" ni Mark Anthony Q. Orquejo bugu lang pero nagapadumdum kanatun kang atun kapasidad kag katungdanan sa pagpalangga tungud halin ria tanan sa labing gamhanan nga Hari kang Gugma.
Ang binalaybay, “Kay Esmeralda, Anak kang Akun mga Damgo” ni Jose Edison C. Tondares nagapadumdum kanatun kang pagpalangga kang sangka nanay sa anang bata. Mabaskug ang paggamit ni Tondares kang mga pagpaanggid nga naangut sa lupa, timaan nga mangunguma ang pamilya kang lapsag nga si Esmeralda. Sa pagkatahum nga mga linya: “Pamatii, anak, ang mga tadag/kang karbaw sa akun dughan/agud to sa imong paghamtung/imo malubad ang gahum/kang ginkaisahan ta sa lupa.” Ang damgo bala kang nanay amo nga magpadayon ang lapsag sa urihi sa pag-obra sa uma ukon makapanginpadlus kag malubad na ang gahum kang lupa?
Sa mga nagaisaranhun ukon wara it kaimaw sa pagsaro sa pinggan kang paghigugma, ang petsa katorse bukut pula sa andang kalendaryo. Petsa lang ria, nangin katorse bangud nagasunod sa trese kag ginasundan kang kinse. Ti, ano gid? Subu pero ti buhi, gani padayon. Mabasa dya sa panaysayun, "Ako kag ang Valentine’s Day" ni Stephen Louie R. Checa nga nagdeklarar nga madayon gid ang selebrasyon kang Valentine’s Day bisan wara tana it kaimaw. Ang dyang kasubu, nangin maaslum pa gid sa akun binalaybay, “Istorya kang Samlagi,” nga nagapatpat kang relasyon nga indi katakud kang pagrayuanay.
May mga nagaselebrar man ka mga inadlaw pagkatapos kang Valentine’s Day. Amo dya ang adlaw nga may bahul nga “sale” ang mga tsokolate kag basi, pati siguro mga alahas nga diyamante. Ibaligya run sa kinaandan nga bili ukon sa mas naba pa gid, basi sa singkwenta porsyento nga diskwento kon duro pa ang nabilin sa estante.
Sa pagkamatuod, ang kapistahan kang paghigugma wara it petsa. Kon malyag timo magselebrar adlaw-adlaw, sa baynte-kwatro oras, wara it nagapugung. Ang importante amo nga ginapabutyag mo ang imo ginahuptan nga baratyagun kag nagahangpanay kamo nga may pareho nga ginabatyag.
- Katapusan -