Nagakirnagola sa Hospital Probinsyal. Nagakarankaran ang mga doktor kag mga nars. Ginaagaw-agaw ang kabuhi kang magtiayon tungud kang mga pilas nga anda naagum. Pariho lang sanda nga nagawalay kag nagasala, nagatawganay kang andang ngaran.

Mga haros man santuig nga balikbalik pamasyar ni Pedring sa balay ni Luming sa Baryo Banaybanay, antis ginbaton kang daraga ang anang paghigugma. Nagaturobo man lang sanda nga darwa, kag magklasmit sanda sa elementarya. Pariho nga napulo kag walo ka tuig ang andang idad, nga sa amo to nga panahon, nagakaigo run nga pangidadun sa pagpangasawa kag pagpamana. Matapos ang haros tatlo ka bulan nanda nga pagnobyahanay, nagpabagti run si Pedring sa pamilya ni Luming, agud mapasiguro na nga indi run makabaton pa si Luming kang iba pa nga manogpamasyar.

Maambung nga bayi si Luming, maputi kag mapino ti pamanit kag manami ang korti kag pagkataruong kang anang iki nga irong nga bagay gid sa anang iki kag bayug nga uyahun nga nagasanto man sa anang katitiya nga panglawasun, nga sa kamag-an maghayonhayon nga daw pispis nga maya. Dugangan pa kang anang malabug kag malagtum nga buhok nga nagalambot sa anang balikawang nga mahininghining pa ang pagkaitum hay ginasagod na kang binuog nga paranhup nga niyog nga ana ginausap kag ginapamipi kon magparigos sa tambi kag ginahusay kang kara ka pawikan.

Matandus nga tawo si Pedring. Tana run ang ginatimbang ni tatay na nga nagapanguma kang andang sampuna nga lupa sa Lugutan kag sa pagsagud kang andang darwa ka bilog nga karbaw kag tatlo ka baka. Kon sa bayhon, husto lang ang kataasun kang anang ngurusgan nga lawas, kag may malus-aw ang pagkailum ti pamanit kang mistisuhon nga taga-uma. Raku man ang mga daraga nga likum nga may luyag kay Pedring, ugaring ang anang kalibutan nagalibot lamang kay Luming nga ana gid ginapalangga. Bisan ang anang alima nagakaput kang kaling kang arado, ang anang paminsarun nagahandurawun kang manayanaya nga uyahun ni Luming nga daw bulak kang kamantigi nga makatawag gid kang pagtalupangud kang bisan sin-o nga maglubas.

Wara man ti paraligban si Pedring sa pamilya ni Luming, tungud hay mayad man ang pagbaton kanana kag daw wara man sanda ti ginapakita nga pagpamalabag kanana kag sa andang kaangtanan ni Luming.

Sangka adlaw sa bulan kang Oktobri, kang namasyar si Pedring kanday Luming, ana naabutan si Seling nga amiga ni Luming, nga daw puno gid kang kasadaya kag kakunyag ang andang ginaistoryahan.

“Mayad nga hapon!” malipayun nga panamyaw ni Pedring sa darwa. “Daw sadya gid ang inyong ginaistoryahan, ah!”

“Mayad nga hapon man,” ang masadya man nga sabat kang darwa, nga ginsugponan dayon ni Luming nga may kakunyag sa anang limug kag mga mata.

“Nagapanghagad si Seling nga matawas kami kanday Manding Sitang nga manganihan sa Tibiao sa sarang rum-an.”

Nagparanghulog ang uyahun ni Pedring nga nagsabat, “Maiwan pa timo ka pangani sa Tibiao, hay marayu to kag marapit run man ang tag-arani rugya kag sa Sibalom? Indi lamang timo magtawas.”

Piro indi gid magpapugung si Luming nga nagsabat, “Madali man lang ra hay sa tapos dayon kang ani mauli man lagi kami kag ano abi ang hadlukan mo hay duro man kami mapanaw?”

Nagpasubu gid dya kay Pedring nga wara tana magbuhay kag naglisinsya nga mag-uli lamang. Mabug-at ang anang buut.

Wara makayapon si Pedring karia nga gabii, wara tana ti gana. Wara man tana makaturog sa bilog nga gabii. Nagapalibug tana kon paano na mapunggan ang pagtawas ni Luming sa Tibiao. Buta ang anang baratyagun ka pagkahangawa nga basi kon may mangharana sa anang nobya didto sa paranganyan kag pangalyagan nanda dya.

Nadumduman ni Pedring nga mahilig sa musika si Luming kag daw ginatubluk gid ang anang iwi kon makabati kang manami kag tinor nga limug ka laki nga manogkanta. Nagapulugpulug gid ra kon makabati kang limug ni Rudy Concepcion kon magkanta kang “Pangabay” (Pakiusap) kag ni Ruben Tagalog kang “Gawaha, Palangga”(Dungawin Mo, Hirang) nga ginatukar sa ponograpo. Amo dya ang abilidad nga kulang kanana. Wara tana ti manami nga limug. Luyag na man raad magkanta ugaring daw wara gid tana ti luyag ang kanta kanana.

Nagasarakit ang ulo na ka panumdum, dugangan pa nga ginaduyugduyug tana hay wara ti kinaun kag wara man ti tinurogan. Nagaparangudlat ang anang mga mata kag nagaparanghuyos gid ang anang mga bagiing. Pagkasirum sunod nga adlaw, nag-ilis tana hay agtonan na si Luming, nga nakadisisyon run nga bisan ano ang matabo punggan na dya nga magtawas sa mga manganihan. Manogpanaog run raad tana sa hagdan kang andang balay kang hinali lang nagbalik sa sulud kag may ginbuul nga ana ginputos kang panapatun kag ginsukbit na sa anang likod.

Masaku nga nagapanghimus si Luming kang anang mga ulos kag mga abubot nga darar-un hay aga pa sanda maparanaw. Makita ang anang garhum sa bintana kang andang balay, sa maaromiraw nga sirak kang kingki nga ginatungtong sa lamisa. Ang anang nanay masaku man nga nagahimus kang andang iyapon sa kusina. Wara pa kauli si tatay na nga didto pa sa taramnan. Nagaisarahanun si Luming sa salas kang magpanawag si Pedring.

“Tagbalay! Tagbalay!” ang matunog piro malulo nga panagbalay ni Pedring.

Nabatian dya ka nanay ni Luming kag naghambal kang matunog halin sa kusina, “Luming gawaha anay kon sin-o ang nagapanawag!”

“Huud, Nay!” ang sabat ni Luming kag dayon nagtamwa sa bintana nga may ginabitbit nga panaptun nga ana ginapiud. “Ay, ah, si Pedring gali Nay, ah!” Dayon na agda kay Pedring, “Dali saka! Kaina pa ikaw dyan?”

“Mayad nga gabii! Salamat! Wara pa lang man buhay, ah!” ang malulo nga sabat ni Pedring.

Gin-agda tana kang nobya nga magpungko, piro wara tana nagpungko, nakita na ang mga piniud nga mga bayo kag ang surudlan kang mga gamit, nagdiritso tana parapit sa nobya kag nagpamangkot, “Madayon gid ikaw haw sarum-an?”

Ginbalikid tana ni Luming nga nagayuhum hay nagapang-uloulo nga nagasabat: “Huud, eh! Ti, sugtan mo run ako?”

Daw mahibi ang itsura ka nobyo nga nagapakitluoy. “Indi kaw lang, ay, magpanaw, maluoy kaw man. Indi ako kamaan kon ano himoon ko kon wara ikaw.”

“Ay, ti, hay nagamun run dya?” ang sabat kang daraga. “Kuon ko bay kanimo mabalik man ako dayon pagkatapos kang ani.” Dayon na pungko sa bangko nga daw nagparangluya ang anang lawas.

Daw maluhod run ang laki ka uman-uman nga indi lang magpanaw ang anang nobya. Piro daw indi gid magliwat ang pinsar ka bayi.

“Ano gid haw ginahadlukan mo nga mapanaw ako?” pasintud ni Luming.

Nagsabat si Pedring, “Hadlukan ako nga basi hawidan kaw kang taga-Tibiao.”

Naglamhu si Luming kag magkuon, “Araw-araw man tana imo nga ria! Wara kaw gid haw ti sarig kanakun?”

“Bukun man ti amo ka ria, piro hay .…” ang sabat ni Pedring nga wara na run mapadayon hay gin-utod dya kang sabat ni Luming nga nangin kabangdanan kang mainit nanda nga pagsabtanay.

“Kon imaw man lamang ikaw ka ria nga daw ginakuga mo takun, mas mayad gid man siguro mangita run lang ako rugto kang iba,” ang sabat ni Luming sa ugtas kang pagkauslibadun kang anang nobyo.

Pagkabati ni Pedring kang mga ginpanghambal ni Luming, nagparandulum ang anang paminsarun. Nagtindug si Luming nga raad talikudan na si Pedring, ugaring ginhawidan ka laki ang anang butkun, gingunot na ang sinukbit sa anang likod nga pinutos kag dayon handos kang kutsilyo, nga haros nahubadan kang putos nga panaptun, sa busong kang nobya.

“Kon indi man lang ikaw mangin akun, mas mayad pa nga wara man ti makapulos kanimo!”

Dayon hunos na ka kusilyo nga nagalubong sa busong ka bayi kag bun-on man ang anang kugalingun.

Nabatian kang nanay ni Luming ang syagit ka anang bata kag ang rinungkadol kang pagtumba kang darwa, nagdalagan tana pagwa sa kusina kag ana nakita ang darwa nga nagahamyangun nga buta kang dugo kag nagaagay ang andang mga tinai.

Daw nagahakad man ang tilaok ka nanay ni Luming nga nagatiyabaw sa pagpangayo ka tabang. Wara lang hingan, raku run ang mga tawo nga nagdurogok sa pagtabang.

Sa hulut emerhensya kang Hospital Probinsyal nagatupaday ang katri nga ginabatangan kang darwa nga ginahuray lang kang kurtina. Pariho sanda nga nagawalay kag nagasala. Nagatawganay kag nagasabtanay sanda.

“Luming, sa diin ikaw? Indi ako pagbayai! Ginahigugma ko gid ikaw!”

”Pedring, ginahigugma ko gid ikaw, piro ano dyang ginhimo mo kanakun!”

“Patawada ako, Luming! Ikaw gid lang ang pitik kang akun dughan! Indi ako makasarang nga madura kaw sa akun panurukan!”

“Maimot ang paghiguma mo, Pedring, hay kon ginahigugma mo ako indi mo ako paghalitan. Bukun ako ang ginahigugma mo kondi ang imo lang kaugalingun.”

“Luming! Patawad, Luming!”

“Makataragam ang gugma mo, Pedring!”

Sa grasya kang Ginuo, nasapar ang kabuhi kang darwa. Kang mag-ayad-ayad sanda, gindara kang anang ginikanan si Luming sa Negros agud mapalikaw kay Pedring kag didto lamang sanda nag-uli hasta nga nakapamana tana kang tagadidto. Si Pedring nag-iskwila kag nangin maistro sa San Jose kag nakapangasawa kang maistra nga taga-Norti.

- Katapusan -

Pebrero. Bulan ka paghigugma. Kada katorse nga adlaw ka bulan nga dya ginsilibrar ka raku ang Balentayns. Masami mapinsar natun nga ang gugma nga ginatumud amo ang paghigugma ka darwa ka tawo nga nagahigugma-anay: magnobyo, mag-asawa kag pati ang mga labay-labay nanda. Kag isara pa, ginakabig ang bulan ka Pebrero nga tion run ka mga nagapangaluyag nga magpa-utwas ka andang baratyagun sa anda nga naluyagan.

Ugaring sa mga nagligad nga mga tuig, tungud sa kadurohon man ang wara ti nobyo/nobya, bana/asawa, ukon naluyagan/may nagapangaluyag, nauso man ang bulan kang Pebrero nga tion agud mapabutyag ang pagpalangga para sa mga ginikanan, bugto, paryente, kag abyan. Sa amo dya nga paagi, tanan pwidi ka intra kag magsinaku sa pagsilibrar ka bulan ka paghigugma ukon Balentayns. Masami ginatawag nanda ang anda nga kaugalingun nga balentong tungud wara sanda ti balentina ukon balentino.

May sangka grupo man ka mga katawhan nga wara nagasunod ka dya nga silibrasyon. Tungud sa anda nga paminsarun, ang pagpakita ka pagpalangga kag paghigugma dapat himuon adlaw-adlaw kag indi lamang sangka bisis kada tuig. May mga grupo man nga wara nagapang-indi nga magsilibrar ka Balentayns. Nagaintra man sanda kag nagakuon nga mas manami gani nga may adlaw man ang gugma agud nga magduro pa gid ang mga tawo nga magpaminsar parti sa paghigugma kag pagpalanggaanay.

May mga lugar man kag mga kultura nga indi gid magbaton nga dapat ipamalandong ang Balentayns, tungud sa anda paminsarun kag pagpati, parti dya sa rilihiyon Kristyano. Kalabanan kananda wara gid ti namasngaan parti sa Balentayns kon wara sanda nakaagto sa Amerika, Yuropa, kag iban pa nga mga mainuswagun nga pungsod. May mga nakaimaw ako kang sarang tuig nga amo ka dya ang anda paminsarun. Nagdiskusyon kami imaw ka mga abyan namun nga halin sa mga lugar nga nagapamalandong kang Balentayns. Lawid nga istoryahanay. Asta nga nasaydan ka tanan nga libri ang kada isara kanamun magpati kon ano ang ana gusto patihan tungud wara man ti sala kon magsilibrar kang Balentayns kag wara man ti sala kon indi mag-intra sa silibrasyon. Ang importanti nga indi maghimo ka malain agud lamang makasilibrar ka Pebrero katorsi.

Ginasilibrar ang bulan kag adlaw ka paghigugma agud mapaminsar natun ang atun mga pinalangga sa kabuhi, mapasalamatan tanda sa pagpalangga nanda kanatun bisan pa nga kon kaisa sa pamatyag natun indi kita angay nga palanggaun, kag magtugro ka inspirasyon sa atun mga palangga. Gani nga bisan ano pa ang himuon ka iban nga tawo nga nagakontra sa adlaw nga dya, padayon dya nga pagahiwatun kada tuig. Ugaring indi man natun paglipatan nga ang pagpakita ka atun pagpalangga kag paghigugma sa atun mga palangga sa kabuhi wara ginaorasan ukon ginapunggan.

Mas mayad pa gid gani kon aga, hapon kag gabii ipakita natun ang atun mga baratyagun paagi sa paghambal, pagkanta kag paghimo ka mga butang nga makatugro kang kalipay sa atun mga palangga sa kabuhi.

Salamat sa inyo pag-imaw kanamun sa pagsaulog ka Dungug Kinaray-a ka Pista ka Paghigugma. Kabay nga sa tunga ka mga nagakaratabo kadya sa atun pungsod kag sa bilog nga kalibutan, magalabaw sa gihapon ang paghigugmaanay ka bilog nga katawhan.

- Katapusan -

Paano ikaw magpautwas ukon magpakita kang imong pagpalangga ukon paghigugma? Ang mga tinaga sa idalum nagapakita kon daw ano ang pagpalangga kang nagahambal sa ana nga palangga sa kabuhi. Wara ti angut ang mga linya sa kada sara.

“Indi lang ako magpabulong anay hay tigana ko lang ang kwarta para kay Nanay nyo agud mapaopera na ang ana nga mata.”

“Sige, una lang kamo kaun hay busog pa ako.”

“Hindi ako anay magbakal kang komiks hay suptun ko agud may ibakal ako nga rigalo para kay Tatay kag Nanay sa Paskwa.”

“Nay, bisa ko, Nay.”

“Ga, dali, masahihun ko ang imo nga batiis.”

“Gang, dya ang sabaw, higupa run agud mag-ayad ikaw.”

“Huud, ginapatawad ta run ikaw. Indi run pagpinsara ang natabo. Lipatan ta run to.”

“Bisan gabii run nag-uli gid ako hay nahidlaw run ako kanimo, langga.”

“Daddy, palangga gid kaw namun. Salamat sa tanan mo nga mga sakripisyo para kanamun.”

Simpli lang nga mga tinaga. Lainlain nga klasi kang pagpalangga ukon paghigugma. Gani lainlain man ang pagpautwas. Kabay nga makalugar kita tanan nga mapakita ang atun pagpalangga sa atun mga palangga sa kabuhi, indi lang kada katorsi kang Pebrero, kondi sa adlaw-adlaw nga kita nagapangabuhi rugya sa kalibutan.

- Katapusan -

Sa pinakauna nga bis sa kabuhi ni Asis, nabatyagan na ang matuod nga kahulugan kang ginatawag kang kaduruhan nga gugma. Kang una, ana dya ginakadlawan kag indi na bug-os maintindihan. Kang nag-abot si Hilda sa anang kabuhi ang tanan nagbag-o asta ang anang panglantaw sa tinaga nga gugma.

Nahulog gid ang buut ni Asis sa personalidad ni Hilda. Mabuut kag masinadyahun ang dyang babayi, amo gani nga duro ang nagahandum nga mangin kahagugma si Hilda, piro si Asis ang nangin maswirti sa matam-is nga huud kang dyang daraga.

Sa una nanda nga tuig, nangin manami ang istorya kang andang gugma. May mga away nga natabo, mga pagsungon kag pagpangimon sa sara kag sara piro wara dya nangin rason nga mangin mitsa kang andang pagbulaganay. Ang gabii bukut sablag para kananda hay kada minuto ang dyang darwa indi mag-untat sa pagtawganay.

Sa dalagan kang mga tinuig, nangin sigurado si Asis nga sa pira ka adlaw, si Hilda ang mangin tatay kang mga kabataann na. Wara run tana ti plano nga buy-an pa ang dyang daraga. Masami sa andang pag-imaway, anda ginaistoryahan ang andang mga plano sa kabuhi bilang mag-asawa. Pira ka bilog nga mga kabataan, ano ang mga ipangaran kag ang itsura kang balay. Sa bata pa nga pangidadun, nakaplastar run ang tanan.

Manami ang plastar kang tanan nga andang ginplano piro gulpi lang naguba sa sangka pagpisuk kang mata.

“Sa dalagan kang mga tion, nagaamat amat dura ang nabatyagn ko kanimo,” paathag ni Hilda kay Asis. “Gusto ko nga untatun run ang aton rilasyon.”

Sa tubang ni Hilda, nagturo ang luha ni Asis. Tama ka sakit ang anang nabatyagan nga indi na maiksplikar kag indi na maman-an ang himuon. Sa pinakauna nga kasaysayan kang kabuhi ni Asis, si Hilda ang nagpaturo kang anang luha. Kon ano kasadya nga nangin sanda, dobli ang sakit nga anang nabatayagan kang ginahambal niHilda nga untatun run ang andang rilasyon.

Pagkatapos kang masakit nga adlaw ngato, patay nga nagakabuhi si Asis. Ang anay manami nga yuhum kag masadya nga itsura gulpi lang nadura. Nadura ang kahulugan kang kabuhi hay mismo ang anang ginakabig nga kabuhi amo man ang nagpatay kana. Nanimag-o ang mga nakakilala kay Asis. Ang anay parawakal nanda nga barkada nangin apa kag maluya ang itsura.

Sa masakit nga sitwasyon ni Asis, ginpirit na nga mabalik ang kauna nga kaugalingun. Ginbutang na ang anang bug-os nga atinsyon sa mga butang nga makabulig kana lipat kay Hilda. Ginsaku na ang anang kaugalingun sa paglagaw sa mga lugar nga bag-o para kana kag ginlikawan ang mga lugar nga anay kang sanda pa ni Hilda pirmi nanda ginaagtunan. Ang tanan nga mga gamit nga gintugro ni Hilda kana, ana man ginpamalik tanan. Piro sa piyak kang tanan nga paghimakas na nga malipatan si Hilda, sa kada gabii nga nagaabot, mabatyagan na gihapon ang sakit kag kaluya nga wara run si Hilda kana kag masami tana nagahibi.

Nagdugang pagid ang sakit nga nabatyagan ni Asis kang nabalitaan na nga may migo nga bag-o si Hilda ilabi run gid kang ana dya mismo nakita. Nagsugalaway sanda sangka adlaw samtang pauli si Asis nga nag-agi sa lugar nga wara na ginapaabot nga rugto man gali si Hilda kag ang anang migo nagapungko. Sa pagkakita ni Asis, plano na pa daad maglikaw piro nakita tana ni Hilda. Ginapatay na ang kon ano man nga nabatyagan na kag nagyuhum kay Hilda kag sa anang migo samtang naglabay. Paglumbos ni Asis, daw ginpangtuslok kang pagkaduro nga dagum ang anang tagipusuon. Gusto na maghibi kang todo todo piro naubos run ang anang mga luha sa kada gabii nga ginhibian na.

Sa amo to nga hitabo, nangin klaro kay Asis nga ang posibilidad nga magbalikanay pa sanda ni Hilda indi run matabo. Indi na mabaton ang amo to nga riyalisayon piro wara tana ti mahimo. Pirit na nga gintulun ang mapait nga kamatuodan nga tana kag si Hilda bukun para sa sara kag sara.

Gin-amat-amat ni Asis kundisyon kang anang paminsarun nga ang mga butang nga nagakaratabo kana, masadya man ukon masakit, may nagakaigo nga rason kon andut nagakaratabo dya. Sa kada adlaw nga nagapanaw, amo dya ang anang ginapangyabtan.

Natapos ang pira ka bulan, nag-amat-amat ang pagkabanhaw ni Asis. Nagbalik ang anay masinadyahun na nga itsura kag ang mga yuhum na nga anay nadura. Ang anang baratyagun para kay Hilda wara napanas piro ana dya ginakabig nga inspirasyon nga magpursigi sa pag-aprisyar sa kabuhi nga buta kang matam-is kag mapait nga mga ikspiryinsya. Nangin bag-o nga tawo si Asis pagkatapos kang mga tinuig nga nagligad. Nangin mas mapinalanggaun kag masinadyahun sa pihak kang mapait na nga nagligad.

Para kay Asis, utang na kay Hilda ang kon ano man tana kadya. Ang anang kasakit nga naagman tungud sa gugma nangin manami nga liksyon sa anang pagpadayon sa kabuhi. Sakit man ang anang naagyan, nangin pat-ud si Asis nga sa pira ka adlaw, may magaabot gid sa pagtahi kang tagipusuon na nga nagisi.

- Katapusan -

Kaina pa bilad ni Erning ka baraha, wara gihapon ti nagaguruwa sa mga ginahulat na, otso nga pakang, nwibi nga balunggay .…

“Ay, gakibulun run alismad ko ka pinta ka baraha nga dya, wara gid gaguruwa mga ginahulat ko,” ang kimod na dayon pasiplat sa sa kilid ka simbahan nga tambi lang ka balay na sa diin makita ang mga kabataan nga naga-Bible study imaw ka andang manunudlo nga si Rosing Laon.

Man-an nyo run man ra kon andut Rosing Laon tawag kana. Syimpri, tungud laon. Piro dyang si Erning, laon man. Aga hapon solitaryo ang obra na sa balkonahi nga nagatamwa sa kilid ka simbahan. Indi malikawan nga makaparapasiplat man si Rosing sa balkonahi.

Amo sanda ka dya kang gagmay pa hasta nga nagsinoltiro kag nagsindaraga kag nag-iriintra si Erning sa Single’s for Christ para maimaw-imaw na si Rosing. Daw nakapoy man guro ka tamwa kay Rosing kon Domingo, halin sa andang balkonahi. Bangud sa sami nga pag-imaw-imaw, nagrapitay man ang andang buut hasta nga nakatapos sanda kang kolehiyo kag nagamaistra si Rosing sa iskwilahan sa andang baryo samtang si Erning, pagkatapos ka kurso nga agrikultura, ginpadayon ang pagdumara ka andang malapad nga taramnan kag punungan.

Kang hayskul pa lang tanda, naggirigitara dyang si Erning sa choir ka simbahan para lang makaimaw na si Rosing. Haros tanan nga pista, wara tanda pariho gapalta. Pirmi tanda bitbit ka pari, sakristan kag tatlo ka kantura nga mga maramal-am run. Si Erning lang kag si Rosing ang mga pamatan-un.

“Abaw, Toy, daw maragkut gid haw parapasiplat mo kay Rosing,” ang singgitan ni Uway Diling samtang nagahuyab ang traysikul paagto sa Igpanolong. Mamisa rugto ang pari sa bispiras.

Nabatyagan gid ni Erning ang pagparang-init ka anang pungyahun sa kahuya hay man-an na nga nabatian ni Rosing ang panunlog ka mal-am. Tatlo tanda nagapungko sa atubangan nga parti ka traysikul: si Uway Diling sa sulud, si Erning sa sagwa kag si Rosing ang ginpapungko sa gamay nga purungkuan hay tana lang ang makainsakto.

“Sus, daw kamatis ba uyahun mo. Mayha timo kara nga kita-kita lang man dya,” padayon pa ni Uway Diling nga daw wara ti plano mag-untat. Todo pa abi maghambal hay ginatinguhaan na lapawan ang gahud ka tambutso ka traysikul.

Si Rosing, wara gid nagliso. Ang ulo na, diritso sa dalan ang turuk kag nagapakuno-kuno nga wara ka bati. Amo dya pirmi ang anda sitwasyon, kaluluoy lang sa sunlog ka mga kantura pati ka mga pamatan-un nga imaw nanda sa choir.

“Erning, manogradwar run kamo wara kaw pa gihapon ka pabutyag ka baratyagun mo kay Rosing?” pamangkot ka amigo na nga si Roming. “Daw nagahulat lang man ra nga magbungat kaw.”

Turuk gid lang ang ginsabat ni Erning. Indi na mahambal nga daw indi gid tana kamaan kon paano na ihambal kay Rosing ang anang ginabatyag. Naghugud lang tana sa pag-iskwila hay gusto na nga may ikasarang run tana nga isagod kay Rosing antis tana maghambal ka anang tuyo nga pangasaw-un ang daraga.

Kang ikatatlo nga tuig ka pagkapatay ka anang tatay, nakabatyag si Erning kang kasubu kag rugto natubuan tana kang kaisug para hangduun ang alima ni Rosing sa mga ginikanan.

“Saktuhan gid dya, Sabado ang Valentine’s Day kag wara ti klasi si Rosing,” pinsar ni Erning. “Mayad guro, mabakal ko ka sangka dosina nga rosas sa banwa kag agtunan ko sa balay da. Malisinsya ako sa anang mga ginikanan nga dar-un ko si Rosing mamahaw sa banwa.”

Hwibis pa lang, naplantsa run ang bayo ni Erning. Byirnis ti gabii, daw gusto na hunuson ang adlaw para magbutlak. Plano na nga agtunan si Rosing mga tapos igma. Daw wara matandug ang anang sinamo sa igma. Bisan kapi lang ang ginpamahaw na bangud daw nagasur-ab ang anang surok-surok sa kulba, wara gihapon tana ginagutum. Alas-dosi imidya pa lang, nag-ilis run dya kag magbakal ka rosas sa banwa.

“Yudi, mayad pa kaw, Pre, ba, may balentina,” sunlog ni Roming kana kang nakita na ang bitbit na nga rosas.

“Abaw,Toy, nangisug kaw gid man?” ang bugno ni Uway Diling kana kang nakita si Erning pagwa sa andang balay. Toka ka mga nanay manglimpyo ka simbahan kato nga hapon.

“Bantog run dya kar-on mong sa tanan nga mga nanay,” kimod ni Erning. “Ano abi hay sa kaduruhon ka masug-alaw ko, si Uway Diling gid tana ang nakita ko.”

“Mayad nga hapon, Akay Rosing. Happy Valentine’s Day. Dya ang rosas, rigalo ko kanimo. Pwidi ayhan maistorya ang mga ginikanan mo?” Amo dya kuno ang anang hambalun, pagbukas ni Rosing ka gawang.

Ginliwat-liwat na dya hasta makalab-ot sa ugsadan kanday Rosing.

Nagaparanghulas ang anang mga alima sa kakulba. Nagabasa ang pungango ka bulak nga pamatyag na, bisan siguro darwa pa ka simana nga kaptan na ang bulak, indi gid malaya. Kaina pa ana brubhay-kuot ka panyo sa bulsa para pahidan ang alima dayon ulayhon sa anang dahi nga daw buta man ka mala-mais nga balhas.

Pagsamput na sa gawang ka balay day Rosing, nabatyagan na nga daw malinung dya. Wara gid ti nagahambal ukon nagatimuk-timuk. Nagginhawa dya ka madalum kag dayon panuktok.

Wara ti nagbukas. Ginliwat na. Wara gihapon.

“Ay, maan lang, daw mabugto run tana ginhawa ko dya sa kulba, wara mo pa timo ginabuksan,” pinsar na. Nagginhawa ruman dya ka madalum kag ginliwan ang pagpanuktok. Nabatian na ang mga lapak-lapak sa likod ka gawang.

“Dya run. Si Rosing run dya,” bungat na nga nagayuhum-yuhum kag daw indi makahulat nga makita na ang babayi nga baynti singko ka tuig na ginhandaan para mangin angay tana nga bana para sa daraga.

Nagbukas ang gawang. Nahangyus si Rosing sa anang nakita. Si Erning. May dara nga bulak. Wara makahulag ang daraga sa sulud kang pira ka mga gutlu. Dayon na nadumduman nga nagasaranhun tana sa balay kag ginbilinan gid kang ana mga ginikanan nga indi basta basta magpasulud ka mga tawo kon wara tanda. Daw haros pa lang gusto man raad ni Rosing haksun sa kalipay si Erning kag ipasudlun sa andang balay para makaimaw ang soltiro kag makaistorya, ugaring nahadluk dya manumdum hay nagasaranhun lang tana.

Wara na matalupangdi ang ana ginhimo. Man-an na nga wara’t nihay-nihoy ginsirado na ang gawang, gintrangkahan kag dayon dalagan sa anang kwarto kag magbatang sa katri. Nagaduhungan si Rosing samtang nagaturuk sa kisami. Nagahangus pa dya sa hapo kag kulba nga nagdapun. Blangko ang pinsar. Wara na gid gin-ikspiktar nga maabot gid ang tion nga buhay na run ginahulat – ang atubangun tana ni Erning kag hangduon ang anang paghigugma.

Si Erning daw ginlihap ka nagapugati nga labaha ang korason. Indi tana makapati nga ginturuk lang tana ni Rosing kag ginalampusan ka gawang. Nabatian na pa ang pagdalagan ka daraga parayu. Nangluya ang mga alima ni Erning. Daw mabutanwan na ang bitbit nga bulak. Daw amat-amat galunay ang anang tuhod kag haruson tana makatakud magpanaw.

Blangko ang pinsar samtang nagapanaw pauli. Bitbit gihapon ang rosas, dumiritso dya sa simbahan kag ginbutang na ang bulak sa atubang ni Birhen Maria.

Naghiripus ang mga nanay nga nagapanglimpyo ka simbahan. Ginturuk si Erning kag maghanihani.

Pagkatapos butang ka bulak sa santos, naghinayhinay pauli si Erning. Kato nga Domingo, ang pinakauna nga Domingo nga wara tana magsimba. Duro pa nga mga Domingo ang nagligad piro umpisa kato, ang pinakarapit na nga distansya sa simbahan amo kon nagapungko tana sa balkonahi para magsolitaryo.

Nagpasiplat liwat si Rosing Laon sa balkonahi. Ginbaslan dya ka malawid nga pagturuk ni Erning. Naglitik ang bibig ni Rosing kag nagtugro ka matam-is nga yuhum. Wara nakahulag si Erning, sigi ang turuk kay Rosing samtang ginasagap sa dughan ang gugma nga nalimunaw. Wara gid madara ang baratyagun ni Erning. Indi gid mapali ka mga matam-is nga yuhum ni Rosing ang anang tagipusuon nga asta kadya mabatyagan na pa ang kalab-as ka pilas.

“Patawara ako, Rosing. Sa kada sipal ko ka solitaryo rugya sa balkonahi, ginatinguhaan ko gid nga mapali ang pilas nga imo ginkurit sa akun tagipusuon piro sa kada tangra mo kanakun, imbis nga mag-ayad, daw ginakutkot pa ang akun pilas. Traynta anyos run ang nagligad piro lab-as pa sa akun paminsarun ang masakit mo nga ginhimo kanakun.” Pinsar ni Erning samtang sigi padason ka baraha halin sa Alas paagto sa Hari. “Ikaw kauna ang akun alas, Rosing, piro bangud sa imo ginhimo, natabunan ikaw parayu kanakun. Kag ako rugya, madinarag-un nga nagasaranhun. Hari ka akun kalibutan, hari ka akun baratyagun.”

- Katapusan -

“Pwe! Indi gid takun mamana sa tabi nga taas kag rayu nga bukid ngan!” ang panaad ni Rosela sa anang kaugalingun nga may pagpanupra kag pagpangyambi, sa anang pagbalikid nga nagatangra sa bukid nga ana ginhalinan samtang nagadulhog pabanwa.

Bag-o nga maistra si Rosela nga nadistino sa Santiago, ang baryo sa binukid ka Laua-an nga kang amo to nga tyimpo kang mga dikada sitinta kag otsinta, wara pa ti karsada kondi banas lamang nga ginatultol sa suba ka Paningayan ang sarang nga maagyan sa pagsuba paagto didto paagi sa pagsakoysakoy ka mga tatlo ka oras kag mga sang-oras lang kon may sakyan nga kabayo.

Bukun gid ti maambung turukun si Rosela. Magluwas nga siri ti pamanit, manokmanukon ang anang mata, dapa ti irong kag bilog anang uyahun. Matarum lang garing ti dila kag matinaastaasun, hay naghalin sa pamilya nga midyo may sarang kag impluwinsya sa banwa. Baliskad gid tana sa anang mga bugto nga bayi, nga mga maputi kag maambung piro mga ara, mabuut kag malulo maghambal.

“Rosela,” kuon ni nanay na, “hawidan mo gid ang imong dila ngan! Andam kaw gid kang mga ginahambal mo, kag mayadan mo ang mga tawo rugto sa iraya hay ikaw lang bay isara rugto kag kis-a, kon mataboan, ikaw lang ang isara ang nagapanaw nga nagasuba kag nagasaog. Hay kon indi mauyonan kang tawo ang imo batasan basi hingabuton ikaw kag lambatan sa dalan.”

Naman-an ni nanay na nga may mga nagasarayo rugto nga mga ribildi kag masami rugto man nagatinir, kag magluwas pa karia, may mga tawo nga kutus, kag dali madugsan, amo ra nga ginapaandaman na gid ang anang bata nga maistra hay kilala na ang gawi ka dya.

Piro nagarason gid si Rosela, “Indi man tana ra man! Hadlukan tana mga tagairaya ngan sa maistra!”

“Huod, tuod ra! Kon mayad kaw rispituhon nanda ikaw, piro kon indi run mairohan gawi mo, hingabuton gid timo!” ang paatahag kang nanay na.

Sa tuod lang nagasabatsabat lang si Rosela sa ginasaway ni nanay na piro sa sulud kang anang baratyagun, ginahadlukan man tana. Dugangan pa abi kang anang mga amiga nga nagakuon kanana nga hilig gid ka mga laki nga tagairaya ang maistra, hay dyakpat kuno agud nga makabotwa sa kapurautun. Amo ra nga kang ginlahug tana kang mga imaw nga mga maistra, kang nagdulhog sanda pabanwa, nga ano abi kon may mangluyag kanana kag mahawidan tana sa iraya, nagkuon gid tana:

“Pwe! Indi gid takun mamana sa tabi nga taas kag rayu nga bukid ngan!” nga may pagpanupra kag pagpangyambi pa, sa anang pagbalikid nga nagatangra sa bukid nga ana ginhalinan.

Si Pidoy, tumanduk sa baryo nga ginatudloan ni Rosela, bisan nga elementarya lang ang natapos kag may ilum ti pamanit kag kurung ang anang kupu nga buhok, may tindug man kag maarikaya ang uyahun kag may bigoti pa nga nagpadugang sa anang makagaranyat nga yuhum. Manami dya magpamayo-bayo tungud bag-o lang kauli halin sa Manila sa diin tana nagtinir kag nag-obra bilang piyon sa kompanya nga nagapatindug kang mga daragkul nga mga bilding, nga nagpadugang pa gid kang anang pagkangurusgan.

Martis ti gabii, samtang nagaaman run nga magturog, nakabati si Rosela kang nagakutingkuting nga gitara kag may nagakanta nga mga laki.

“Mam, may nagapangharana!” kuon kang bayi nga tagbalay sa ginadayunan ka maistra.

Nag-uplok si Rosela kag nagpanimuron kang kapay, nagakurudug hay amo pa lang gid tana nga ginharanahan. Indi gid raad tana maggwa, ugaring nagpangabay gid ang tagbalay nga atubangun na lang hay basi mainsultohan kag manggamo ang mga manogharana. Napiritan ang daraga magbangon kag maggawa. Nagpangatubang man tana kang mapasaka run ang mga sultiro.

Nagpakilala ang bag-o kauli nga si Pidoy kag gintan-ay na ang anang alima sa pagpangumusta sa daraga. Gindawo na man dya ka anang nagparangramig nga alima. Nagtabo ang andang mga mata, kag nagbatyag kang indi mahangpan nga pagmayha ang daraga.

Wara makaturog ang maistra kang gabii nga ria, nagakubakuba ang anang dughan kag nagapabilin ang hitsura ni Pidoy sa anang paminsarun kag ana ginahanduraw ang mga matam-is nga yuhum kang sultiro kanana kag ana ginapanalinga ang daw Victor Wood na nga limug nga ginaimawan kang tunog kang anang gitara. Naman-an na nga naluyag lagi tana kay Pidoy sa pagkakita na pa lang ka dya.

Sunod nga mga inadlaw, saku run ang pamasyar ni Pidoy kay Rosela kag saku man ang hatudhatud na run kon Byirnis nga magsaog sa banwa kag kon Lunis, aga pa nagaalaw-alaw sa krusing ka Lugta. May manogpas-an run si Rosela kang anang mga gamit.

Kang ginpamangkot kang mga maistra si Rosela kon may rilasyon run sanda ni Pidoy, durup ana nga panginwara hay mayha kun-on nga gindilapan na ang anang dupra.

Antis magsira ang klasi kang amo to nga tuig, batiun ang rinungkadol kang mga kaldiro paagto sa balay nanday Rosela hay nagpamalahi run sanday Pidoy.

- Katapusan -