DUNGUG KINARAY-A INC.
Tamyawa kami
  • Balay
    • English
  • DK
    • Damgohanun
    • Kasaysayan
    • Tagdomara
    • Katiringban
    • Minsahi
    • Manonolat
    • Pahanumdum
  • Bando
    • Balita
    • Hitabo
    • Anonsyo
    • Bantala
    • Handumanan
  • Padya
    • Padya DK 11 (2017) >
      • Giya kag Pagsorondan 2017
    • Padya DK 10 (2016) >
      • Mamugu nga Sogidanun - Mga Pasakup 2016
      • Sogidanun Pangbata - Mga Pasakup 2016
      • Binalaybay - Mga Pasakup 2015 >
        • Andut
        • Antikinyo: Sa Lowas kag Lawas
        • Binalaybay ka mga Pagbag-o
        • Karay-a Takun
        • Katul, Kalam, Pait, Tam-is, kag Aslum
        • Mga Binhi ka Paghandoraw
        • Mga Dapli sa Kan-un
        • Panabor nga Dalig, Namit!
        • Sa Doyan ka mga Balud
        • Yab-ok: Paghandoraw sa Ginhalinan
      • Giya kag Pagsurundan 2016
    • Padya DK 9 (2015) >
      • Mamugu nga Sugidanun - Mga Pasakup 2015
      • Sugidanun Pangbata - Mga Pasakup 2015
      • Binalaybay - Mga Pasakup 2015 >
        • Ako kag ang Pagtangis sa Mata
        • Asin sa Baybay
        • Mag-andam sa Buaya
        • Mga Pakpak ka Anghil
        • Mga Pintok sa Langit
        • Paghigugmaanay ka Langit kag Lupa
        • Pagpukaw sa Baratyagun
        • Palangga Ko Ikaw
        • Taning
        • Wara Nagabatang ang Istudyanti
      • Giya kag Pagsurundan 2015
    • Padya DK 8 (2014) >
      • Mamugu nga Sugidanun - Mga Pasakup 2014
      • Sugidanun Pangbata - Mga Pasakup 2014
      • Binalaybay - Mga Pasakup 2014 >
        • Abyan ukon Kaaway
        • Ang Pagrara kang Kinabuhi
        • Handurawun
        • Kay J
        • Kita Mangunguma
        • Kon Magpa-Manila ang Karay-a
        • Kutso-kutso
        • Mga Handumanan sa Sityo nanday Lola kag Lolo
        • Mga Pili nga Binalaybay Halad sa Dungug Kinaray-a 8 (2014)
        • Pagtamud
        • Pamangkot
        • Pangabuhian sa Kaumahan
        • Pinanggas ka Manunulat
        • Sa Pagsulat ka Akun Binalaybay
        • Tay Tama run ra nga Pamulang
      • Giya kag Pagsurundan 2014
    • Padya DK 7 (2013) >
      • Una nga Padya 2013
      • Ikarwa nga Padya 2013
      • Ikatlo nga Padya 2013
      • Mga Pasakup 2013
      • Giya kag Pagsurundan 2013
    • Padya DK 6 (2012)
    • Padya DK 5 (2011)
    • Padya DK 4 (2010) >
      • Ikarwa nga Padya 2010
      • Ikatlo nga Padya 2010
      • Hamili nga Pasidungug 2010
      • Giya kag Pagsurundan 2010
    • Padya DK 3 (2009) >
      • Una nga Padya 2009
      • Ikarwa nga Padya 2009
      • Ikatlo nga Padya 2009
      • Giya kag Pagsurundan 2009
    • Padya DK 2 (2008) >
      • Una nga Padya 2008
      • Ikarwa nga Padya 2008
      • Ikatlo nga Padya 2008
      • Giya kag Pagsurundan 2008
    • Padya DK 1 (2007) >
      • Una nga Padya 2007
      • Ikarwa nga Padya 2007
      • Ikatlo nga Padya 2007
      • Giya kag Pagsurundan 2007
  • Solatambung
    • Palantu
    • Hurubatun
    • Taposan
    • Siryi >
      • Ang Babaylan kang Panay
      • Ang Baol ni Inday
      • Handum
      • Hiwit
      • Lumay
      • Mga Panuytoy sa Pagsulat kang Kinaray-a
      • Ugsad kang Kinaray-a
      • Uyas kang Paray
    • Pabola >
      • Ritchie D. Pagunsan
      • Maria Milagros C. Geremia-Lachica
    • Pista >
      • Kirab
      • Uruk-ukan
      • Kaharadlukan
      • Binalaybay
      • Mitolohiya
      • Simana Santa
      • Paghigogma
  • Painoino
    • Alex C. Delos Santos
    • Alicia P. Magos
    • Anna Cecilia R. Pefianco
    • Arlene D. Nietes-Satapornvanit
    • Consolita V. Rubino
    • Cornelio V. Ysulat, Jr.
    • Danny S. Tabuyan
    • Emmy L. Masola
    • Jesus C. Insilada
    • Linda C. Arnaez-Lee
    • Ma. Felicia M. Flores
    • Mark Anthony Q. Orquejo
    • Maria Milagros C. Geremia-Lachica
    • Ritchie D. Pagunsan
    • Stephen Louie R. Checa
    • Dagyaw Manonolat
  • Panolatan
    • Binalaybay
    • Sogidanun >
      • Ang Pagbihag ni Tumaka Bulalakaw kay Maria Katsila
      • Sa Pagtubu kang Tahud
    • Karawat (Dula) >
      • Ang Pagpamalaye
      • Ang Kasal
      • Ang Bunyag
      • Kang Mapatay si Mr. dela Cruz
    • Pangsini >
      • Handum
      • Dumut
  • Obra
    • Pahambal >
      • Sugidanun
      • Ambahanun
      • Epiko
    • Libro
    • Sini
    • Mosika
    • Animasyon
    • Bibliya sa Pelikula
  • eBuk
    • Dayaun nga Tagipusuon
    • Handum
    • Hidlaw
    • Hiwit
    • Sa Pagtubu kang Tahud
    • Tatlo ka Sugidanun sa Pulong K
    • Una nga Bayli
    • Villa Dolorosa
  • Togda
    • Pautwas
    • Sulati kami
    • Bulig

Mga Panuytoy sa Pagsulat kang Kinaray-a: Ikaanum nga Bahin

1/27/2014

0 Comments

 
Picture

Ikaanum nga Bahin


Indi kita makapamat-ud kon ano ang buut hambalun ni Paguntalan; indi ta tana mapamangkot hay patay run. Sigurado lang kita nga may sayup diya tungud indi mahimo nga indi maabay ang tigbato nga g hay man-an ta nga duro it mga tinaga sa Kinaray-a nga nagagamit kang g. Sa alibata ukon baybayin kang Tagalog nga ginbasehan kang abakada, may karakter gid nga ga. Nagalibug man ang ulo ta kon andut naabay ang mg nga wara gani diya nalakip sa abakadang Pilipino. Sarang ta mabaton diya tungud sa tinaga nga “mga” nga ginagamit nga pantumud (article) sa pangngaran (noun) nga karak-an (plural), pero amo man lang diya ang tinaga sa Kinaray-a, kag bisan sa Tagalog, nga may tigbato nga mg. Para sa pagtuon nga diya, kabigun ta nga may sayup sa imprenta kag ayhan tigbato nga g ang ginatumud rugya imbes nga mg. Nagapabilin nga 20 tanan ka tigbato.

Kay Mulato, ginhingaranan na ang tanan nga tigbato kag ginpatpat ang pagmitlang kag paggamit kang mga patunog lamang. Magluwas sa patunog a nga ginpaathag na ang gamit bilang uribid (suffix) ka gang pagmitlang sa lain-lain nga mga tinaga, limitado man ang anang paathag sa iban nga patunog. Mas isot ang ginpahayag ni Ruelo tungud ginhingaranan na lang ang mga tigbato kag nagtugro kang mga ehemplo kon ano ang tunog kang mga patunog.

Mas komprehensibo ang paathag ni Paguntalan sa bahin kang katigbatohan. Ginlaragway na ang gawi kang mga patunog kag katunog agud mahimo nga kunla (syllable) nga ginatarabid kag mahimo ang tinaga. Paathag ni Paguntalan:

Ang patonog amo ang nagadara kang tonog kang ginamitlang nga kunla (syllable) kang tinaga kag ginasalohoni kang katonog nga ginasundan. Halimbawa: ak, ek, ik, ok, uk. Ang patonog amo man ang nagadara kang tonog kang ginamitlang nga kunla kang tinaga nga ginatulod kang katonog nga ginatig-onahan. Halimbawa: ba, be, bi, bo, bu. Kon ang patonog magpatunga sa darwa ka amo man nga katonog ukon tohay, itolod kang orhi nga katonog ang patonog kag saloon-honi kang ginasundan nga katonog. Halimbawa: bab, beg, dil, ngot, suk.

Daw magamo gawa ang pahayag nga diya hay baliskad ang gamit kang “ginasundan” kag “ginatig-onahan”. Daw lain ang pakahulogan ni Paguntalan sa nasambit nga mga tinaga. Mas maathag siguro kon “katunog nga nagasunod” kag “katunog nga nagatig-una” ang gingamit. Pero masat-uman ta kon ano ang buut hambalun ni Paguntalan suno sa anang mga halimbawa.

Sa tulad, ginagamit kang mga manunulat ang daan nga abakadang Pilipino pero nagadugang man ang pagbaton kang bag-o nga alfabeto tungud mabudlay matuod batobatohon ang mga tinaga nga lay-aw kon wara ang iban nga katunog. May rason si Mulato sa paglakip kang walo ka katunog nga gamitun sa mga “indi mapanibag-o nga mga tinaga”. Gani sarang ta matugda ang pagsunod sa alfabetong Filipino, magluwas sa mga katunog nga c, ñ, q, kag x nga sarang masal-ihan kang k, ny, kw, kag s (kon sa unahan) ukon ks (kon terminal ukon sa kataposan) sa pagsulat, magluwas sa mga pantangi (proper nouns).

Kinahanglan man maman-an nga kon tamdan ta ang alibata nga sinauna nga panulat, tatlo lang ang duna nga mga patunog sa atun pulong: /a/, /i/, kag /u/. May nagakuon man nga dapat idugang ang /e/ kag /o/ tungud ang /e/ - /i/ ka gang /o/ - /u/ mga allophones ukon mga tunog nga sarang mabaylo. Mapamatud-an ta diya kon turukun ta ang mga tinaga nga atun ginagamit.

Kalabanan kang mga tinaga nga nagagamit kang /e/ mga huram nga tinaga. Amo diya ang mga halimbawa ni Mulato sa idalum kang patunog nga /e/:  sige, semana, espada, estrelya, eskandalo, elektrika, espejo, empleado, lealtad, realided, kweba, suerte, puerta, puede, puersa, fuera. Tanan diya puro mga huram sa Espanyol. Kon tumanduk nga Karay-a ang magmitlang kadya: /si-gi/, /si-ma-na/, /is-kan-da-lu/.... Amo gani nga ginakun-an nga awut it dila ang mga Bisaya. Sa bahin kang /o/ kag /u/, mas duro ang mga tinaga nga hugut mitlangun ang tunog, kag ang halimbawa kang mga tinaga nga may tunog /o/ suno sa /o/ kang mga lay-aw nga pulong amo diya: bote/botelya, lote, dote, gasto, sobra, obra, kobra, kotse. Puro mga huram diya nga mga tinaga. Pero ang mga tumanduk nga mga tinaga: urang, uwang, utang, using, puti, pula, uway.

- Sundi ang kasugpon -


*Litrato: Halin sa http://abstract.desktopnexus.com/wallpaper/1226056/.
0 Comments



Leave a Reply.

    Mga Panuytoy sa Pagsulat kang Kinaray-a

    ni Alex C. Delos Santos

    Picture
    Si Alex C. Delos Santos ginakabig nga isara sa mga awtoridad kang panulatan sa Kinaray-a kag kilala nga tagsulat sa Kinaray-a kang sobra sa 20 anyos.
    Padayon

    Sinulatan

    April 2014
    March 2014
    February 2014
    January 2014
    December 2013

    Kategoriya

    All


    Una nga Bahin
    Ikarwa nga Bahin
    Ikatlo nga Bahin
    Ikaapat nga Bahin
    Ikalima nga Bahin
    Ikaanum nga Bahin
    Ikapito nga Bahin
    Ikawalo nga Bahin
    Ikasiyam nga Bahin
    Ikapulo nga Bahin
    Ikaonse nga Bahin








    * Litrato: Halin sa http://nature.desktopnexus.
    com/wallpaper/310011/.

    RSS Feed

Dumuruaw
Salamat sa paghapit.
Luyag ko magbolig
Importanti nga mga PAHANUMDUM
© 2006-2018 Dungug Kinaray-a Inc.

Email: admin@dungugkinaray-a.com
✕