Uyas kang Paray
Ikadisesais nga Bahin
Paray nga aranyun
Ang paray nga aranyun sa kawayangan ginadapo kang mga pispis nga maya. Ang maya sa paray pula kag itum anang pilo nga madamul anang tuktok. Kon maglupad sanda nagapanung kag nagahugpa sa paray nga aranyun. Indi ria mapunggan kon nakagamun sanda ka dapo sa paray. Daw nagagal-um lantawun kon magdungan sa paglupad. Nagapanung maghugpa kag nagapanung kon maglupad. Indi madara ka tabog tungud hay puro lang paray ang ibabaw kang kahon. Malisud magsagnoy sa kahon nga ang mga paray nagaluyloy hay dali run lang anihun. Makapagusto ang maya ka panoka kang paray kada adlaw.
Ang tag-iya kang paray nakatuip sa paghimo kang tawo-tawo nga ginabutang sa taramnan. Ang kawayan nga nagakrus kag ginpabayuan ka daan nanda nga bayo kag pantalon. Ginanami-nami gid nanda sa pagbutang nga daw tawo kon ilantawun sa marayu hay nagakalo man. Kon maghangin gani nagapalid-palid, ti nagdumdum gid ang mga maya nga may tawo nga nagatabog kananda. Sa amo karia nga paagi ang mga maya nagalapaw sa aranyun kag rudto sanda nagahapon sa paray nga wara ti tawo-tawo.
Ang tawo-tawo nga ria ginatawag sa Iningglis nga “scare crow.” Ginabutang ria rutdo sa taramnan sa panahon nga nagaurubasun pa lamang ang paray, tungud hay mintras nga ang paray nagadarag kag nagaabaganhan nagaumpisa run sa pagdapo ang mga maya.
Bukun lang ti maya ang nagadapo pati man ang mga pispis nga tikling, ombok, mandang, punay, ladu, salaksakan, kag togtog. Ang kalabanan ka mga pispis nga dya nagaduroy kag talagsa lang maglupad, luwas lang abi kang Salaksakan pirme tana ria nagalupad nga gasaranhun lang. Dya nga mga pispis wara pagpanung hay nagaduroy lang sanda. May rudyan pa nga klasi ka pispis nga nagadapo sa paray pero sa gabii parehas kang Bukaw. Gabii ang pagdapo kang bukaw tungud sa balabaw nga nagapanginaun ka paray kon gabii. Nakamaan ang bukaw kon sa diin idakpun ang balabaw hay masanag anang mata.
Ang mga mangurani pirme lang makabati kang huni ka pispis nga kurit. Nami gid karia pamatian nga nagakanta kang: “tagwatit tawatit tagwatiyot, tagwatit tawatit tagwatiyot,” ilabi run gid kon ang aranyan marapit sa puno kang kawayan rudyan gid karia nagakanta si tagwatiyot nga kurit. Kag makita mo ang lukso-lukso ni saya-saya nga pispis kag ang huni kang kikik nga nagasaranting lang gid pamatian. Sa atun pa sobra gid ka sariit ang init nga nagasinadya ang mga kapispisan.
Pagpaani
Ang tag-iya handa run sa pag-ani tungud hay ang paray bukun run ti abaganhan. Nagaagap ang tag-iya. Rudto run tana ria sa taramnan sa wara pa magbutlak ang adlaw. Pag-abot kang mga mangurani nakaplano run ria kon sa diin mag-umpisa sa pag-ani nga marayu sa anang madan. Ang mga tawo nagakubay run sa ibabaw kang kahon. Kon lantawun sa marayu daw mga subay sanda nga nagasundanay nga may mga tabig nga ginauribay. Nagabulag lang sanda sa direksyon kon may kadungan nga nagpaani sa karia nga adlaw.
Ang kada isara may gina-uribay nga tabig, kayug, samra, sadok, kalo, pulus nga tualya, katsa nga ipulus sa ulo indi gani ginahimo nga likin para itongtongngan ka tabig nga ilukdo, binagtung nga may balon para sa igma, kag kabo para isaruk ka tubig kon sa diin may bubon. May puyospuyosan nga maram-an kag maskada ang iba. Ang iba duro balon na nga dahon kang lumboy nga ginalikitan kang tabako.
Rudyan run sanda sa aranyun nagahulat lang kang sinyas nga mag-umpisa. Ang tag-iya nagahulat man sa aranyun nga magmara hay ang paray nabasa sa tun-og. Pag-abot kang alas otso sa aga, ang tag-iya nagasinyas nga “Duksol run kamo,” kag ginapalikaw sanda sa madan. Ang mga tawo nagakooperar tungud hay may pasunaid sa anang kapareho kag nagasunod sa mando kang tag-iya hay amo karia ang sundanun nga may madan gid halin pa kauna nga ginpasa kang mga kamal-aman sa andang kabataan.
Anhaw nga wara pag-itugot nga mag-ani kon nabasa ka tun-og ang paray?
1. Mahapdus ang alima sa kayug nga basa ang paray nga ianihun
2. Mabug-at nga kargahun ang paray nga basa
3. Nagahun-og ang paray sa tumpi kon basa ang gintugday
Ang mga tawo nagasinadya sa pag-ani, nagakalas lang ang andang kayug. Mintras nga nagaani daw ginaapahan sanda tanan, tungud hay kon duro ang inani duro man ang suhol. Kon madasig ang sangka tawo pirme lang nagawani rudto sa turugdayan. May mga madasig mag-ani, may rudyan gid karia nga nagaani nga darwa ka alima kag darwa man anang kayug. May rudyan man makuri kapin pa kon wara maanad ka ani. Samtang ang mga tawo naga-ani ang tag-iya nagabantay, ginahusisa kon sin-o gid bala nga mangurani ang duro anang sala nga inuhay. Ginapadumdum na ria nga kon mahimo sigputun ang pag-ani.
Sa pagpaani wara paglimitahi ang mga tawo nga naga-ani. Kon duro tawo nga nagaani dali lang matapos ang aranyun. Ang pag-ani daw paindisanay nagapabahul-bahul kang tugday. Kon ang aranyun wara ti dungan nga nagpaani, ang mga tawo nagatumpok sa sangka lugar, ang aranyun matapos dayon. Bali tunga sa adlaw lang nga pagpaani natapos run. Kapin pa kon nabantugan nga ang tag-iya kang aranyun nga manami magsuhol ginatumpukan kang mga tawo. Pero kon ang nagapaani wara ti tawo nga nag-agto nga mag-ani, may rason gid ria nga ginalikawan kang mga tawo. Siguro nakaagi run ang mga tawo kang indi mayad, basi ginawisik-wisik na ang inupong kag itugro kon nagapangsuhol sa tion nga nagapartida. Amo ria nga rason ang mga tawo nagakadudla. Kon mag-amo karia nga hinungdan ang aranyun nagauntayan ang uhay ka paray tungud hay nagpasar run edad ang paray.
- Sundi ang kasugpon kang atun sugidanun -