Saub
ni Ritchie D. Pagunsan
Paandam: Ang sugidanun nga inyo mabasahan may mga tinaga ukon laragway kang pagkabaris kag pagkapintas nga indi angay para sa mga bata nga minor sa idad, kag nagakinahanglan kang pagtuytoy kang ginikanan. Ang mga iksina nga naabay sa istorya gindihon halin sa mga matuod nga hitabo, kag ang ritwal kang iksorsismo bunga kang panalawsaw kang manunulat, nga imaw sa anang mga nabasahan kag pinanilagan, ginbalay agud mahuman ang dyang sugidanun. May nagapati nga indi dapat pagbungatun ang ngaran kang yawa nga namuno rugya sa istorya. |
May nagaturo nga tubig. Tatlo ka gapasunod nga turo. Mauntat kag dayon maliwan.
Indi na matumud kon diin nagahalin ang huni nga daw ginasalod ka baldi nga gabang ang sulud. Nagapirung tana nga ginatultol sa anang pinsar ang ginahalinan ka huni. Ayhan wara na mahugut ka sarado ang gripo sa banggirahan ukon sa banyo kaina antis magturog. Piro rapit sa tupad na ang huni ka turo kag marayu ang banyo sa anang ginabatangan. Ang kusina sa gwa man ka andang kwarto. Nagpadayon tana sa pagpanilag. Pira run ka gabii nga ginapukaw tana ka huni nga dya, gani gusto na tukibun kon diin dya nagahalin.
Nadumduman na si Angelo, ang lima ka tuig na nga bata. Nagatuyub dya sa katri kon magturog gani natingala tana nga malinung kag wara nagahulag ang bata. Ginkapkap na ang ginabatangan sa anang tupad. Ligwa. Ulunan kag kapay lang ang anang nahiraman. Daw natapungawan si Laura. Dalidali na nga ginhunos ang plaslayt sa anang uluhan kag ginpasigahan ang anang tupad. Wara si Angelo. Basi nangihi lang, ang nagsulud sa pinsar na, piro natingala tana nga wara na mabatyagan ang pagbangon ka bata. Init pa ang ginabatangan ni Angelo, kon sayudon bag-o lang tana nagbangon. Man-an na nga haradlukun si Angelo. Siguro indi run ka hulat ka anang irihiun. Dulum ang palibot kag kingki lang nga natungtong sa salug ang nagaiwag sa bilog nga hulut. Wara ti kuryinti sa ginaarkilahan nanda nga kwarto.
“Angelo?” ang tawag na sa bata. “Angelo, diin kaw?” Nagtunog ang limug na nga may lagub kang kahadluk.
Indi magpati si Laura nga madura sa sulud ka gamay nga kwarto nga dya si Angelo. Maano man abi sa dulum ang bata, masipal, bais na sa anang kaugalingun? Pasado run alas-tris sa kaagahun kang ginturuk na ang rilo nga natungtong sa lamisita sa kilid kang katri.
Nagtindug tana agud pangitaun ang bata sa banyo. Basa ang salug kang magdapat ang kahig na. Ginplaslaytan na ang salug. May hurma kang kahig nga nagapaagto kag nagaparayu sa katri. Kang ginsukol na ang hurma, mas bahul sa kahig na. Mas run gid nga bukut ana ni Angelo dya, ang paniguro na. Amat-amat nga nagparangligbos ang bulbol sa butkun kag gising-gisingan ni Laura kang mapinsaran nga daw lain run ang dalagan ka hitabo.
Bisan nagalinagumba ang dughan, nagpadayon si Laura suksok ka smagul agud sagapun si Angelo. Basa pa ang mga tapak, kon amo bag-o lang nag-abot kag naghalin ang tag-iya kang mga kahig. Ginsundan na dya asta nga nag-untat sa atubang kang daan nga aparador nga ginasudlan na kang mga bayo. Nagduyu tana kag ginhimutadan ang bahul nga ispiho nga nagadukut sa gawang ka aparador. Indi man siguro mahimo nga nagsulud dya sa aparador, ang haumhaum na. Gindakup kang katalaw si Laura nga buksan ang aparador hay nahadluk tana sa ana makit-an, gani nag-amat-amat tana liw-as paagto sa banyo.
Kang hana run tana magliso, hinali may nabatian tana nga limug nga daw nagahani-hani. Limug ni Angelo kag sangka hamtung nga laki nga nagahalin sa sulud ka aparador. Nagpundo tana kag manilag. Indi tana magsala nga si Angelo ang nagahambal kag may ginaistorya hay mabatian na man ang mga limug bisan indi na mahangpan ang ginahambal. Wara magbuhay, naghipus ang nagahambalanay nga daw nakabatyag nga ginapanilagan sanda. Gulpi nga nagliso si Laura kag daw wara sa pinsar nga ginbuklas ang magtimbang nga gawang ka aparador.
“Angelo, ikaw ra?” pamangkot ni Laura samtang ginapasigahan ka plaslayt ang sulud ka aparador. “Gaiwan kaw dyan.” Kitaun ang kahig ni Angelo nga nagakatin-katin kag ang ulo natabunan ka mga lagbug nga bayo nga nabitay sa hanger. Wara magsabat ang bata. “Dali, gwa dyan,” ang hagad na sa bata.
Kang wara gihapon maghulag ukon magsabat si Angelo, ginwahig na ang mga nakasablay na nga mga bayo. Wara makapangaman si Laura sa anang nakita. Si Angelo nagakatin-katin nga nagapaduros, nagtuhaw ang puraw itum sa anang kalimutaw. Hinali dya nga nagturuk kana nga nagabagrut ang mga unto nga daw wara sa kaugalingun na.
Nagsinggit si Laura sa tuman nga kadluk. Indi na maman-an kon madalagan, piro sa anang pinsar indi na mahimo nga bayaan ang bata. Bisan nahadluk dya, gindab-ot na si Angelo agud pagwaun sa aparador. Gintapi ka bata ang anang alima kag gindupraan na dya sa uyahun kag magkadlaw. Lain run nga limug ang nagagwa sa baba ni Angelo. Daw ginahunos dya sa madalum kag marayu nga lugar. Pira ka minuto nga nagatindug si Laura sa atubang ka aparador nga indi maman-an ang himuon.
Hinali nga nagrilinupad paggwa ang mga gamit sa sulud ka aparador, kag kang mahaw-as tanan, gulpi dya nga nagsarado. Nagtay-ug nga daw ginaayag ang aparador nga daw ginalunod ang hiribiuni ka bata nga natrangkahan sa sulud. Nagsinggit liwat kang mabaskug si Laura.
“Laura, naiwan kamo dyan?” ang pamangkot sa gwa kang nagapanuktok. “Buksi ang gawang!”
Si Tiya Gusta, ang tag-iya kang kwarto nga ginaarkilahan nanda. Rugto tana sa ikarwa ka panalgan ka balay nagaistar. Nagaisarahanun dya nga nagapangabuhi tungud laon kag wara ti mga hinablus nga mauyunan imawun sa balay. Madasig nga nagtindug si Laura agud buksan ang gawang.
“Naano kaw?” pamangkot ni Tiya Gusta nga nagabitbit ka mitsa kag dos por dos nga baratiha. “Abi ko ginsudlan kamo ka tawo rugya.”
“Si Angelo,” ang sabat ni Laura nga nagahiribiun samtang ginatudo ang sarado nga aparador.
Wara ti makita nga kurit kang pagkatingala sa bayhun ni Tiya Gusta. Ayhan anad ang mal-am sa mga nagakaratabo sa anang balay, ang pinsar ni Laura. Ginparapitan ni Tiya Gusta ang aparador kag hinay-hinay dya nga ginbuksan.
Nagatiskug nga nagatindug si Angelo sa sulud ka aparador, ang lawas na daw ginapuga. Nagsiyagit dya nga nagapanipa sa dingding ka aparador, kag kitaun nga nasakitan dya hay nagakuriit ang uyahun.
Wara mabandug kang kahadluk si Tiya Gusta. Nanguros dya kag nagkutib-kutib ka parangadiun. Dayon na dawhat ka ulo ni Angelo, nga tulad padayon sa gihapon ka hiwud kag warus. Brubhay, nagkalma ang bata. Madasig nga gindalagan ni Laura ang nagadunglay nga bata kag ginhakwat paagto sa katri.
Wara maturugi si Laura sa pagpulaw kay Angelo asta mag-aga. Tulad na nadumduman ang mga nagakaratabo nga pinabay-an na lang hay indi na mahangpan. Nagaragingring pa sa anang pamatian ang hambal ni Tiya Gusta nga ginasab-an ka yawa si Angelo. Duro nga mga paratandaan ang napanilagan na nga makapatuod sa ginhambal ni Tiya Gusta. Kapira run man dya gintulod ka mal-am nga ipatawgan ka pari, garing pirmi may sablag asta malipatan na run lang.
Nagligad ang darwa ka simana nga liwat-liwat ang nagakatabo kada gabii. Nagniwang ang bata hay ginasuka ang pagkaun kag wara nagaturog. May tatlo man ka madalum nga mga karos sa busong kag dughan si Angelo nga wara pag-ayad. Nagapabilin dya nga lab-as bisan ano ka bulong. Kon kaisa mabugtawan na nga matigda nga nagahambal si Angelo ka linggwahi nga indi na maintyindihan kag kalabanan nagakatabo mga alas tris sa kaagahun. Masami man mabatian ni Laura ang mga panuktok ka tatlo ka bisis sa gawang nga kon buksan, wara ti tawo. Padayon man ang tigtatlo ka mga turo nga mabatian na kada gabii. Sa urihi matuipan ni Laura nga ang numiro nga tris, amo ang numiro ka Santisima Trinidad, kag rugya ginapakita ka mga yawa ang pagyaguta sa gahum nga anda ginlalis kag gintalikdan.
Nagmasakit si Angelo kag nag-umpisa batang, piro padayon nga nagalisik ang mga mata kag nagabura ang baba na nga kon maghambal puraw dinamak nga mga tinaga ang nagaawas, kag maathag nga indi angay sa manghod na nga idad. May mga tion man nga matawhay ang kwarto kag ang mahinay nga hibi lang ni Angelo ang mabatian. Masakit ang hiribiun ka bata kon pamatian, daw nagapanangis nga nagapangayo ka bulig. Tayuyon man ang patumar ni nanay na ka bulong nga ginrisita ka doktor nga nagakuon posibli nga sikolohikal ang ginabatyag ka bata tungud wara na pa mabaton ang timprano nga pagkamatay ni tatay na.
Wara mangisug magparapit si Laura sa pari kon wara na masaksihan ang natabo ka sarang-gabii.
Bugtaw pa si Laura hay ginatapos ang pagpamutos ka mga karan-unun nga ginabaligya na sa mga iskwilahan kada aga. Amo dya ang ginasarigan na ka anda adlaw-adlaw nga kinahanglanun. Rugya man ginabuul ang barakal ka bulong ni Angelo. Sa amo dya nga mga inoras, turog run ang bata, piro hinali nga nagsinggit si Angelo. Ginparapitan na kag ginpasanagan ka ginapulawan nga kingki ang bata nga tulad nagalampiga sa sikwayan kang katri. Nagahibi dya nga daw nasakitan.
“Naiwan kaw, Angelo?” pamangkot ni Laura nga natingala.
Wara magsabat ang bata piro makita na nga may ginakaptan dya nga lapis kag ang anang butkun puno ka dugo. Ginbuno ni Angelo ang anang kaugalingun nga butkun. Indi na mapunggan nga sakitun ang anang kaugalingun. Nasaksihan ni Laura kon paano liwat-liwat nga ginpakal ka bata ang anang alima kag kahig hasta nautod ang lapis. Rugto nagpati si Laura nga ginasab-an ka yawa si Angelo, kag nagpamat-ud dya nga mangayo ka bulig sa simbahan pagkasunod nga adlaw.
Buhay run nga naglas-ay ang baratyagun ni Laura sa anang pagtuo bangud sa kabudlay nga ginaagyan. Wara tana ti mga kahimata ukon abyan nga darangpan sa lugar nga dya nga gindar-an kana ka anang bana. Ginakabig tana nga pangayaw. Gani kang timprano pa tana mabalo, nabudlayan si Laura hay wara tana ti naman-an nga obra kag may bata pa nga saragudon. Mayad lang nagpasugot si Tiya Gusta, ang tiya ka anang bana nga napatay ka sarang tuig, kang mag-ayo tana nga maarkila sa anang balay. Bisan makaharadluk dya hay madulum kag daan run, gin-agwanta na hay mayad gid nga may atup sanda nga mapasirungan kon gabii. Kon may kwarta lang tana, buhay na run gusto maghalin sa balay nga dya.
Bisan nga wara run ti tuyo si Laura nga magtapak liwat sa sulud ka simbahan, ginpirit na ang kaugalingun nga mangayo ka bulig sa pari. Aga pa tana nagsimba kag nag-istorya sa andang kura paroko. Masami nga ginabilin ni Laura si Angelo sa balay nga nagaisarahanun, kapin pa kon maghatud tana ka baraligya sa aga kag kon manindahan sa adlawun. Mabuut nga bata si Angelo, wara ti gamo kag nagasipal lang man bisan tana lang sara. Kon kaisa ang bata sa andang-ingud balay nga kaidad na man ang maabtan na nga imaw ni Angelo sa pagsipal.
Kang matapos na masaysay sa pari ang inagyan nanda nga magnanay ka mga nagligad nga mga simana, naghambal ang pari nga dapat ipaturuk anay sa doktor ang bata hay basi midikal ukon sikolohikal ang ginabatyag. Ginpaathag ka pari nga indi magdaso-daso ang simbahan nga magsugot sa iksorsismo ukon ritwal sa pagpabulag kag pagtabog sa nagasaub nga yawa sa lawas ka tawo.
“Padri,” ang pagpakitluoy ni Laura kay Padri Sito nga kura paruko ka andang simbahan, “nadara ko run sa mga doktor ang akun bata. Wara run kami ti inogbayad. Kag sa akun panilag sa sulud ka darwa ka simana, lain ang ginabatyag ni Angelo.”
Naghipus ang pari nga daw ginatantya ang ginahambal ka bayi. Nabatyagan na ang kabug-at nga ginapas-an ni Laura. Malawid pa nga nagsugidanun ang darwa.
“Nagakinahanglan kang pahanugot ka obispo ang paghimo kang iksorsismo,” ang hambal ka pari. “Agtunan ko tana kar-on kag istoryahun. Baliki ako sa rum-an mga amo man dya oras sa aga.”
Pagsunod nga adlaw, nalipay si Laura kang naman-an nga nagpasugot ang obispo sa ginapangayo na nga iksorsismo kag si Padri Sito ang ginpili nga maghikot ka dya.
“Maagto ako kar-on kaninyo tapos igma,” ang hambal ka pari.
Nagpasalamat si Laura kag nagdalidali uli agud maghimus ka andang kwarto. Nagapanilhig tana samtang si Angelo nagasipal ka tarak-tarak sa kilid ka bintana. Bisan aga, madulum ang sulud kang kwarto tungud sa mga puno kang langka nga nagasagang ka sanag ka adlaw nga magsulud sa kwarto. Ginbugkus na ang kurtina agud magsurusanag ang palibot.
“Maagto kar-on rugya ang pari,” ang hanihani ni Angelo nga daw may ginaistorya.
Nagbalikid si Laura nga natingala. “Angelo, sin-o ginaistorya mo?” pamangkot ni Laura.
Wara magsabat ang bata kag padayon nga nagasipal. Bukut tumalagsahun nga nagahambal nga nagaisarahanun si Angelo umpisa nga magsaylo sanda rugya sa kwarto. Abi ni Laura normal dya sa bata, piro tungud sa nagakaratabo, indi tana mapahamtang. Wara na man kaina mamuno kay Angelo nga maagto tana sa simbahan kag wara ti nakamaan nga maagto ang pari kar-on sa hapon.
Manog-ala una sa hapon kang mag-abot si Padri Sito. Rugyan man si Tiya Gusta. Sa pagsulud ka pari sa kwarto, hinali nag-untat ka sipal si Angelo kag nagtarum ang panuruk na, nga kon makadulot lang, pat-ud nga matigbas ang ulo ka pari.
“Akun,” ang wara ti paandam nga hambal ni Angelo nga hinali nagtindug sa pagkalumpagi kag nagbahul ang limug, “akun ang kalag ka bata!”
Bisan nahangyus sanda sa ginbuy-an nga hambalanun ka bata, wara ti may nagsabat. Nagpadismular ang tanan nga wara sanda ti nabatian. Sa sugo ni Padri Sito, ginpabatang ni Laura si Angelo kag ginbangut ka tila ang mga alima kag kahig ka bata. Ginpaathag kana nga ang ritwal nga pagahimuon makapatublag sa yawa nga nagasaub kay Angelo kag mahimo nga mangin mabaris ukon mapintas dya kag sarang makasakit sa anang kaugalingun ukon sa iba nga tawo.
“Sa ngaran kang Tatay, kang Anak kag kang Ispiritu Santo,”umpisa ni Padri Sito samtang nagapanguros.
Nagasutana ang pari ka puti kag nagasablay sa anang abaga kag nagatunton sa anang dughan ang lila nga estola. Ginkrusan na man si Angelo, imaw sanday Laura, Tiya Gusta kag ang kabulig na nga bataun nga pari. Dayon ginwisikan na sanda tanan ka bindita. Hinali nagsiyagit ang limug sa lawas ni Angelo. Daw ginbasyahan dya ka nagaindakal nga tubig kag napaso ang anang panit sa pagdapat ka bindita. Nagluhod si Laura kang magluhod ang pari kag naglitanya ka mga santo.
“Ginuo, maluoy kaw kanamun,” ang hambal ka pari.
“Ginuo, maluoy kaw kanamun,” ang dururungan nga sabat ka nagatambong sa una nga litanya ka pari.
Nagkadlaw kang matagsing ang nagasaub kay Angelo, piro wara dya ginsapak ni Padri Sito nga nagpadayon sa anang litanya. Malawig kag maduro nga mga ngaran ka santo ang ginpanglawag ka pari samtang nagakubyal ang yawa nga nagapangyaguta kag nagapamuyayaw. Nagatuyub ang kalimutaw na samtang nagabarangisi. Kang matapos ang malawig nga barasahun nga Litanya ka mga Santo, nagpadayon ang pari sa pagpangadi, dayon nagpundo dya kag nagmando.
“Ginasugo ko ikaw, kadu nga ispiritu,” ang umpisa ka pari, “kon sin-o kaw man, imaw ka tanan mo nga mga sinakpan nga tulad nagasaub sa dyang alagad ka Dyos, isugid kanakun ang ngaran mo kag ang adlaw kag oras kang imo paghalin.”
Nagharakhak ang yawa nga daw nayugit sa anang nabatian. Nagpadayon ang sabtanany kang pagpanagadi sa pagpanguna ni Padri Sito, gani wara nanda ginpaabot ang nagahagunos nga baso nga natungtong sa lamisita sa kilid kang katri. Nakita ni Laura kon paano nagwasaag dya kang magdapat sa dahi kang kabulig nga pari. Ikian lang dya natumba kag nagduyug-duyug ang panuruk na. Nahangyus si Laura kapin pa kang makita na nga may nagailig nga dugo halin sa dahi kang kabulig nga pari. Dalidali tana nga nagparapit agud magbulig. Ginpapungko na dya sa bangko samtang madasig nga ginlimpyuhan ang pilas kag ginpulusan ka puti nga panyo. Makadali nga nag-untat si Padri Sito agud panilagan ang nagakaratabo, piro wara dya maghalin sa anang ginatindugan. Wara magbuhay, nagbalik si Laura sa tupad ni Angelo. Nagakaradlawun ang yawa sa nasaksihan nga hitabo.
Kang masat-uman nga rayu sa kataragman ang kabulig nga pari, nga tulad nagatinguha magtindug, nagpadayon si Padri Sito sa pagpangamuyo.
“Sin-o ikaw kag san-o ikaw mahalin?” ang liwat nga pamangkot ka pari.
“Belial,” ang sabat ka limug nga hinali nagsiryoso.
“San-o ikaw mahalin sa lawas ka bata nga dya?” ang padayon nga pamangkot ka pari.
“Indi ako maghalin. Akun ang kalag ka bata. Akun! Indi mo ako mapahalin.” Nagawarus ang yawa nga nagabagrut ang mga unto.
Nanguros liwat ang pari kag ginkrusan na man si Angelo, kag dayon gin-untay na kag gintandug ang punta ka anang estola sa liug ka bata. Gintungtong na ang anang tuo nga alima sa ulo ni Angelo kag nagpadayon sa pagpangadi.
“Turuka ang krus ka Ginuo,” ang hambal ka pari. “Parayu, kadu nga ispiritu.”
Nagkisikisi si Angelo nga daw ginakumbulsyon kag nagaturong ang mga mata. Indi maman-an ni Laura ang himuon. Nagahibi dya samtang ginakaptan ang tuo nga alima ka anang bata. Si Tiya Gusta nagakaput sa wala nga kahig sa sikwayan. Kitaun ang kahadluk sa mga mata ni Laura, kapin pa kang hinali nga nagriningkadol ang katri kag nagtay-ug dya nga daw ginaayag kang pulo ka tawo. Nagasinggitan nga nagapamuyayaw ang yawa nga daw nasat-uman ang masunod nga himuon ka pari.
Hinali nga nagdulum ang palibot, ang mga kandila nga nagatindug sa gamay nga altar ginhuypan kag nagkaramatay. Padayon nga nagatay-ug ang katri kag nagkarabugto ang mga higot nga nagabangut sa mga alima kag kahig ni Angelo. Amat-amat nga naglutaw sa hangin ang bata nga nagauntay ang anang lawas kag butkun. Daw mapukros ang pagginhawa ni Laura sa nakaratabo nga kadya na lang nasaksihan sa bilog na nga kinabuhi. Kon may magsugid kana kang amo dya nga hitabo, pati tana siguro indi magpati.
“Ginatabog ko ikaw, Belial,” ang sugo ka pari sa mabaskug kag hugut nga limug, “imaw sa tanan nga mga yawan-un nga gahum kang kaaway, sa ngaran kang amun Ginuo nga si Hesu Kristo. Halin! Parayu ikaw sa dyang anak kang Dyos kag indi run magbalik asta san-o. Parayu, sa ngaran kang Tatay, kang Anak kag kang Ispiritu Santo.”
Matagsing kag makangiridlis nga pagsiyagit ang nagbuta sa bilog nga kwarto. Nagasinggitan ang yawa sa kasakit, ang limug na daw ana ka sangka tinuga nga ginagurut ang kusug ukon ginapanitan nga buhi.
Hinali nga nadagdag sa katri ang lawas ni Angelo. Sa amo dya nga tion, nagbutwa ang ispiritu ni Angelo nga nagahiribiun. Sa anang lawas makita ang mga lanug sa butkun kag batiis kag mga kamras kang matarum nga kuko sa anang dughan kag likod. Daw ginlampus ang lawas ni Angelo. Madasig dya nga gin-alay-ay ni Laura kag ginpatadlung ang pagbatang sa katri.
“Natapos run, “ ang hambal ni Padri Sito nga nagapamahid kang balhas sa anang dahi. “Pagdayaw sa Dyos.”
Naghim-us ang baratyagun kag paminsarun ni Laura sa nabatian. Indi na pagpabay-an si Angelo nga nagaisarahanun, ang bilin kaina ni Padri Sito antis maghalin ang darwa ka pari. Bangud masami wara ti imaw, naganyat ang bata sa pagpangamigo kang malain nga ispiritu. Nabinagbinag ni Laura nga si Angelo ang manggad nga dapat na tipigan.
Dalum run ang kagab-ihun kang madinarag-un nga nabawi si Angelo. Malawig kag makapoy ang ginhiwat nga iksorsismo, gani mahamuuk ang pagturog ni Laura kato nga gabii. Wara run ang huni kang nagaturo nga tubig. Bisan dulum ang kagab-ihun kag kingki lang nga natungtong sa tunga ka kwarto ang nagaiwag sa hulut, masanag kag mamag-an ang hunahuna ni Laura.
- Katapusan -