Mga Tagdaug sa Padya Dungug Kinaray-a 17 (2023)

Jude F. Atienza

Niel L. Ibaňez

Ryan O. Masola

Kriezel Jane Elbanbuena

Niño Ray Macalua

Judy Ann P. Tronsal​

Alex C. Delos Santos

Maria Milagros G. Lachica

Jesus C. Insilada

​Celestino S. Dalumpines IV

Danny S. Tabuyan

University of the Philippines Visayas

National Commission for Culture and the Arts

Center for West Visayan Studies

University of Antique

Komisyon sa Wikang Filipino

DepEd Region VI

Litrato halin sa https://www.offtheleash.net.au/events/view/fabulous-40-anula-school-fair

Mga Tagdaug sa Padya Dungug Kinaray-a 15 (2021)

Ericson L. Nudgara

Jude F. Atienza

Jaypee M. Alonsagay

Edison M. Otañes

Mary Joy C. Uniana

Kriezel Jane Elbanbuena

Kriezel Jane Elbanbuena

Niel L. Ibañez

Mariela Lessandra S. Deslate

Ryan Machado

Maria Milagros G. Lachica

Jesus C. Insilada

Fr. Danny S. Tabuyan​

Anna Cecilia R. Pefianco

Celestino S. Dalumpines IV

Halin sa https://videos-motion.blogspot.com/2016/05/balloons-kids-background-motion.html

Mga Tagdaug ka Padya Dungug Kinaray-a 12 (2018)

Dax G. Dequito

Ma. Aurora Salvacion J. Autajay

Reyson P. Samulde

Edison M. Otañes

Julbert R. Paloma

Ma. Leonora E. Estanque

Norman T. Darap

Julbert R. Paloma

Halin sa http://moziru.com/explore/Celebration%20clipart%20school%20celebration/

​​Mga Tagdaug ka Padya Dungug Kinaray-a 11 (2017)

Dax G. Dequito

Julbert R. Paloma

Reyson P. Samulde

Reyson P. Samulde

Edison M. Otañes

Mirah Day A. Ballarta

Julbert R. Paloma

Charisse O. Joting-Quiman

Alyssa Jude M. Montalban

​Kirab 2016

Bogana nga Patubas sa Ikarwa nga Kirab
ni Ritchie D. Pagunsan
Gintingohaan ka Dungug Kinaray-a nga mabalhag ang ikarwa nga patubas kang kirab nga mga istorya nga halin pa sa atun kapistahan kang mga toig 2015 kag 2014. Ginpakamayad natun nga idogang dya sa panolatan kang Kinaray-a agud mas madoro ang makabasa hay kon atun osisaun, isot lang ang atun kirab nga mga istorya.

Sa ona nga koliksiyon kang Kirab, ginpaathag ko sa pamono ka libro kon andut ginhiwat natun ang pista ka mga bugu nga istorya:

“Kang ginabalay pa lang ang porma kag giya sa pagsolat ka mga bugu nga istorya, nasat-uman namun ang sari ka pagsolat nga ginatawag flash fiction okon dagling kuwento. Kon sa atun pa, kirab nga istorya tungud daw kirab lang dya kang kalayo nga dasig madora kag kon sa barasahun, dasig matapos. Ang dya nga istilo ka pagsolat wara ti sorondan nga soroklan hay may mga istorya nga sangka gatos, lima ka gatos, ukon sangka libo ka mga tinaga ang kamuguun piro ginakabig man gihapon nga kirab. Angay ka tradisyonal nga bugu nga istorya, ang kirab may bida, may banggianay, may sablag okon gomon, kag paglubad ka sablag okon paghusay ka gumon. Piro tungud limitado ang kadorohon ka mga tinaga sa kirab, ang iba nga mga langkay ka tradisyonal nga bugu nga istorya indi bog-os mapaotwas kag nagapabilin nga ginahaum-haum lamang. Gani ang kada manogbasa may ana nga pagtongkad sa istorya. Gindoso namun nga solatun ang kirab tungud mando namun nga tirawan ang nanarisari nga porma kag pamaagi sa pagsolat.”

Kabay nga bisan bugu ang kada istorya nga naabay rugya sa koliksyon, makabatyag man kamo gihapon kang kasadya, kasubu, kahadluk, kag magpadayon nga magtoo nga mangin masanag ang paraaboton. Ang atun mga manonolat nalipay nga magtogro kang anda kaaram kag tyimpo agud masogid ang atun tingub nga inagihan bilang mga Karay-a bisan wara ti ginapaabot nga bayad okon pagdayaw. Sa pagsolat ka mga hitabo ka atun panahon kag hinirasyon, makabig natun sanda nga historians or manonolat ka atun maragtas. Gani bilang pagpasanyog kang pagsolat sa Kinaray-a, dabokan natun ang hunahuna nanda nga magdiskobri ka mga bag-o nga pamaagi kag porma ka pagsolat paagi sa pagbasa ka anda mga sinolatan.

Salamat sa tanan nga mga manonolat, domaan kag bag-ohanun, nga nagatogro kabohi kag kapagrus sa panolatan kang Kinaray-a. Padayon kita!

Hiwit

Kang toig 2006 ona ko nga ginsolat ang manoskrito ka “Hiwit.” Amo dya ang ona nga higayon nga nagtoon ako nga magsolat ka mga sogidanun sa Kinaray-a. Kag sa amo man nga panyimpo, natapos ko ka solat sa sulud ka syam ka adlaw ang kabilogan ka “Hiwit” nga nasakpan ka syam ka bahin.

Pagkatapos ko nga mahuman ang pagsolat ka “Hiwit,” wara ko dya gintandug kang malawid nga tinoig. Ayhan kinapoy ako sa pagsolat nga wara ti ontat sa sulud ka syam ka adlaw. Bisan madoro sa akun mga kakilala ang nagpangabay nga ibalhag dya bilang libro, wara ko dya gintogroan ka igtalopangud kag nagpadayon ako ka himo ka iban pa nga mga istorya sa Kinaray-a.

Ayhan nag-abot run ang nagkaigo nga tion nga ibalhag ang “Hiwit” bilang libro sa ana ikapolo nga pagsokat kang pagsolat. Mabatyagan ko man nga nag-abot run ang takna. Hosto run sigoro ang polo ka toig nga paghulat.

Ano ang hiwit kag andut amo dya ang istorya nga ona ko ginsolat?

Ang hiwit sangka sahi ka duna nga salamangka nga ginapatihan nga masami ginahimo sa Kabisayaan nga mga isla ka Pilipinas. Sa mga nagapati, ang hiwit kaaram nga ginagamit sa pagtimalus kag paghalit sa iban nga tawo. Kalabanan sa mga manoghiwit nagagamit sa anda mga ritwal ka mga sangkap nga lopa, kalayo, tobig, hangin, lana, hilamon, dahondahon, kandila, kag mga bagay nga may kaangtanan sa simbahan parihas ka kros kag istatwa ka mga santos. Ang iban nagagamit ka manyika bilang simbolo ka tawo nga anda ginahiwitan, dagum nga ginagamit agud pasakitan ang ginahiwitan paagi sa pagtoslok sa nanarisari nga parti ka lawas ka manyika, kag kon kaisa mga sapat parihas ka olod. (Lain man ang ginatawag nga barang hay nagagamit tana dya ka mga sapat angay ka olod, talimbabaga, kag tanga nga hinuptan ka manogbarang nga amo ang nagatogro ka sakit kag kasakit sa ginabarang.)

Ang nalista sa ibabaw tanan mga panakut lamang ka pagpanghiwit. Ang pinakaimportanti nga sangkap amo ang orasyon okon likum nga pangadi nga masami ginamitlang sa Latin. Sa akun mga nabasahan kag nabatian, nagaalibyo ang hiwit kon ginadapunan ka madalum nga kaugut. Gani kon nagasanto ang mga panakut kag orasyon sa sangka ritwal, nagapati ang mga manoghiwit nga kon ano ang ginahimo nanda sa manyika, amo man ang mabatyagan kag maaguman ka tawo nga anda ginapatungdan. Nagapati ako nga ang nigatibo nga imosyon okon baratyagun parihas ka toman nga kaugut okon kahadluk, makagagahum nga sarang makarangga okon makasamad sa pisikal kag mintal nga lawas ka iban nga tawo. Ogaring nagapati man ako nga mas labaw nga makagagahum ang mga baratyagun nga positibo parihas ka pagpalangga, paghigogma, kag paglaum. Kag kita tanan may hilway nga kabubut-un kon ano sa darwa nga dya ang atun piliun.

Halin kaona mahuyugun run ako nga mamati ka mga istorya ka mga kamal-aman kapin pa pagkatapos ka yapon kag antis magtorog. Ang atun mga kaolangan, sagad sa pagsaysay ka mga makatiringala nga butang kag hitabo, nga ginabagayan pa gid ka atun palibot kaona nga madulum kag malinung, maglowas sa honi ka mga sirumsirum kag pangka sa kagab-ihun. Makaharadluk matood ang mga istorya sa paminsarun ka bata nga napabilin asta sa ana pagbahul.

​Ang akun toyo sa pagsolat ka “Hiwit” indi para pabaskugukun ang pagtoo nga gamhanan ang mga tawo nga nagaangkun kang kaaram nga manghiwit. Liw-as sa dya nga pagpati, gosto ko ipakita nga sanda ordinaryo lang nga mga tawo nga kolang sa pagpahangup kag paghangup. Toyo ko man nga isolat ang maragtas ka akun banwa kag mga kasimanwa, imaw run ang anda mga pagsinarayo, ginapatihan, kag ginakahadlukan. Naman-an ko nga doro sa atun mga pamilya kag kakilala ang nagapati sa hiwit, bisan pa nga nagapati man sanda sa mas mataas kag labaw nga gahum ka Makaako.

Sa akun ona nga pagbasa ka “Hiwit” ni Ritchie D. Pagunsan, bahul ang akun kakunyag dara ang pagkilala kag pagbaton nga rugya run gid man ang sangka manonolat nga nagbokas ka gawang kang karadlukan nga panolatan sa Kinaray-a. Duna sa atun Karay-a nga pagsinarayo ang pagkawili sa mga sogidanun kang kadulum nga nagasonlog kag nagapamahug ka paminsarun. Tood gid ayhan ang nagkaratabo sa “Hiwit” ni Pagunsan okon bonga lamang ka panghunahuna ka sangka manonolat nga batid sa pagpatpat ka makaparanindug-balahibo nga mga hitabo? Dali run, bokas ang gawang! Pasogtan natun ang atun imahinasyon.
 
Maria Milagros C. Geremia-Lachica
Tagsolat, Ang Pagsulat Bayi
 
 
Kon kaisa kita man ang nagahiwit sa atun kaugalingun. Kon magparayu kita sa pagbuut ka Makaako, amo kag ginahagad natun ang iban agud makahalit kanatun. Amo diya ang mensahe kang "Hiwit," nga matuod nga inagihan suno sa sangka sampatun nga manunulat kaangay ni Ritchie D. Pagunsan. Ang anang mga sugidanun lubos nga nagapasiri kang pinasahi nga kalibutan kang mga Karay-a, nga anang ginsulud sa anang binagtung nga handurawan bisan pa nga nagsaylo run tana sa iban nga pungsod – pamatuod nga ang pagka-Karay-a nagalapaw kang mga lugar, tungud ang pagka-Karay-a nagalutaw sa maugan nga patag kang atun painoino.
 
Alex C. Delos Santos
Tagsolat, Ugsad kang Kinaray-a

Mga Handum ka Tagiposoon
Kag iban pa nga mga binalaybay

Koon ka sara sa mga paborito ko nga pintor nga si Salvador Dali, “Ang kaaram nga wara ti handum daw pariho ka pispis nga wara ti pakpak.” Tood gid dya.

Tanan kita may mga nagkalain-lain kag indi maisip nga mga handum sa kabohi. Kag nagapati ako nga bukun ti normal ang dalagan ka paminsarun ka sangka tawo nga wara ti handum sa kabohi.

May rugyan kanatun okon haros tanan kanatun, nagahandum magmayad ang atun pangabohi okon makatibawas man lang sa kaimolon. Sin-o man abi ang indi? Hay bisan mga manggaranun gani, wara pa ginaayawan kag nagapasaka pa gihapon ka manggad nanda, indi bala?

Haros tanan kanatun may mga ginapalangga kag ginahandum ta nga palanggaun man nanda kita. Ayhan may tawo rugya sa kalibotan nga gahandum nga kaugtan kag palagyohan ka tanan? Para kanakun wara. Nagapati man ako nga doro man kanatun sa tulad ang nagpalangga, nasakitan kag gahandum nga makalampuwas sa sakit nga nabatyagan kag kaangay ko, makapadayon.

Ang iban sigoro kanatun nagahandum nga mangin gobirnador ka Antique okon magprisidinti ka Pilipinas; mangin sikat nga artista (okon makapangasawa/pamana ka artistahun); mag-ayad sa ginabatyag nga balatian okon sakit ka baratyagun; makalibot sa bilog nga kalibotan; makadab-ot sa bolan kag bitoon; makapalangit (sa ispiritwal kag pisikal), kag doro pa nga iba.

Sono man sa mamalaybay nga Inglis nga si Robert Browning, “Ang atun mga handum amo ang atun mga posibilidad.” Tood man dya. Nagapati ako nga dapat maona ang handum ka tawo antis ang katomanan kag kadarag-an. Kag nagapati man ako nga malas-ay ang pagdaug kon malas-ay man ang paghandum ka kadarag-an. Kag ang mangin kabahulun okon karakuun ka atun kadarag-an nagasandig sa kabahulun okon karakuun man ka atun handum. Wara kaw ti madab-ot kon wara ikaw ti ginahandum dab-oton. Kon si Evelio B. Javier pa gani karia pahambalun, “Ang mga tawo nga wara ti handum amo ria ang mga imposibli.”
​​

​Sangka lab-as nga limug sa dilambung nga Kinaray-a si Stephen Louie Checa. Bota kang gogma kag pagtoo ang anang mga binalaybay, kag may masinaw nga moralidad; Indi matago ang anang edukasyon halin sa siminaryo. Bisan daw may pagkalumus sa mga tinaga, madalum man sa kaaram - makabig ta nga mga pinahabok nga mga horobatun nga nagapaotwas kang tomanduk nga panan-awan. Maalabaab nga pag-abiabi kay Stephen sa panolatan nga Kinaray-a!
 
- Alex C. Delos Santos, manonolat kag mamalaybay
 
Matahum, madinoagun kag makahologan ang mga tinaga nga gintahi ni Stephen Louie R. Checa sa pagpabotyag kang gogma, paglaum, handum kag kaaram. Nagapakita lamang dya kang ana pagkasampatun bilang sangka mamalaybay.
 
- Linda Arnaez-Lee, manonolat kag mamalaybay
​

Ortograpiya Kinaray-a

Ortograpiya para sa Mapag-un nga Kinaray-a
ni Ritchie D. Pagunsan
Prisidinti ka Dungug Kinaray-a Inc.
 
Kakunyag kag bogal ang akun nabatyagan kang mabasahan ko ang nahuman nga Ortograpiya Kinaray-a (“OK”) nga bonga kang pagpangabudlay ka atun mga kaimaw sa Dungug Kinaray-a (“DK”). Mga darwa run ka toig nga nagsokat kang ona nga gintokod ka DK ang Komisyon sa Polong Kinaray-a (“Komisyon”) nga nagatoyo nga masabat ang bohay run natun ginapamangkot kag, kon kis-a, ginasoayan: Paano solatun ang Kinaray-a?
 
Amo dya nga pamangkotanun ang nangin giya ka Komisyon sa pagbalay ka taramdan agud mangin hapus ang pagtoon ka pagsolat sa Kinaray-a, kapin run gid sa mga kabataan nga nagaompisa pa lang ka toon ka pagsolat. Mabudlay mangita ka mga matutum nga katapo nga makatogro ka nagakaigo nga panahon kag kaaram agud mahimo ang borohatun ka Komisyon. Piro tungud sa mabaskug nga pagpangona ni Anna Cecilia R. Pefianco, bilang pono ka Komisyon, kag sa pagboylog ka mga maaram kag batid sa Kinaray-a nga sanday Danny S. Tabuyan, Felicia M. Flores, kag Cornelio V. Ysulat, Jr. – madinarag-un nga nalab-ot ka Komisyon ang ana tinotoyo. Nangin mabinongahun pa gid ang mga hirikoton ka Komisyon sa mga paglaygay kag pagtoytoy ni Prof. Alice Marfil Karaan nga sangka manonodlo ka Linguistics sa Philippine Normal University, Manila. Luyag ko man togroan ka pagpasidungug si Celestino S. Dalumpines IV ka Department of Education kag katapo man ka DK, sa ana pakigbato nga mapabilin ang “u” bilang simbolo ka puput (schwa sound) sa Kinaray-a. Doro man nga salamat sa mga katapo ka DK nga wara ti ontat ang pagdoso nga mahuman ang dya nga OK.
 
Kabay nga mangin maposlanun ang paggamit kang OK para sa atun mga istodyanti, mga manonodlo, mga manogbasa, kag mga abyan nga bisan bukun ti Karay-a, nagahandum nga magtoon ka hambal kag solat sa Kinaray-a. Amo dya ang pinakaona nga idisyon kang OK kag nagalaum kita nga masondan dya kada toig agud makay-ad ang karay-adun kag matipon ang atun mga naton-an, nabasahan, kag naagyan sa pagtoon kag pagtodlo kang Kinaray-a. Angay ka atun palibot nga padayon ang pagbag-o, bokas ang atun panghunahuna nga ton-an kag batonon ang mga pagbag-o nga makapanami sa Kinaray-a.
 
Handum man natun ang mangin tingub kag nagahogpong ang Kinaray-a, indi lamang kang Kinaray-a ka Antique kondi amo man ang Kinaray-a ka nagakalainlain nga mga kabanwahanan sa Iloilo, Aklan, Capiz, Guimaras, Negros Occidental, Mindanao kag iban pa nga mga logar sa Pilipinas. Ginabaton natun ang tanan nga sahi kang Kinaray-a bilang mga sanga ka sangka gamot nga ginhalinan ka atun duna nga panghambal.
 
Sa ngaran ka DK kag mga katapo ka Komisyon, bogal ko nga ginatanyag ang bag-ong bahit nga OK bilang dogang nga amot para sa ikapag-un kang Kinaray-a.

​Masolhay kag Mahulas nga Sorondan sa Kinaray-a
ni Anna Cecilia R. Pefianco
Pono ka Komisyon sa Polong Kinaray-a
  
Kon ang mga tawo makasolat kag makabasa sa sangka polong nga matawag nanda nga anda gid, dya mangin tonaan kang anda nga kalipay.
 
Sono kay Josue Koné kang Mali, “Kon wara ti kaaram sa pagbasa kag pagsolat, ang atun nga polong mapatay. Kon madora kang sangka tawo ang ana nga duna nga hambal, tana mangin oripun kang iba. Piro kadya, bisan mapatay ako, mapatay ako nga malipayun hay ang akun mga kabataan may polong nga magapadayon nga pagatawgun nanda nga anda gid.”
 
Si G. Virgilio S. Almario ka Komisyon sa Wikang Filipino (“KWF”) sa ana nga pagsogod sa Ortograpiyang Pambansa (“OP”), naghambal, “Ninanais palaganapin sa gabay na ito ang estandardisadong mga grafema o pasulat na mga simbolo at ang mga tuntunin sa paggamit at pagbigkas ng mga simbolong ito.”
 
Ang ortograpiya amo ang pamaagi kang pagbatobato okon pagsolat ka sangka polong, abay run rugya ang pagkunla ka mga kalimug kag palimug kag mga pananda.
 
Ang Dungug Kinaray-a (“DK”) Komisyon sa Polong Kinaray-a nagtingoha sa pagbalay ka dya nga ortogapiya bilang sabat sa panawagan ka Department of Education (DepEd Order No. 34 s. 2013) paagi sa KWF sa mga manonolat kag mga batid sa polong nga makigbahin sa pagtol-id ka ortograpiya ka mga polong Filipino.
 
Ang Ortograpiya Kinaray-a (“OK”) ginbasi sa OP kang KWF nga may bohin kag may dogang, sono sa paggamit nga ana gid kang Kiniray-a. Sa mga kaundan ka OP, ang mga chapters 1-7 kag 11 lang ang gin-abay hay ang mga chapters 8 (Pagpapalit ng D tungo sa R), 9 (Kailan “ng” at kailan “nang”), 10 (Pagbabalik sa mga Tuldik), indi man kinahanglan sa Kinaray-a. May sangka ponto parti sa mga dagmit (tuldik) nga ginpaathag sa chapter 1.2.
 
Ang dya nga hirikoton bonga sa pagturuk ka mga pamaagi agud ang Kinaray-a masolat, mabasa kag mahambal sa mga pinaagi nga nagasanto sa paminsarun, pamatyagan, kag tagiposoon kang mga Karay-a.
 
Amo dya ang ang mga katoyoan kang OK:
1. Matol-id ang mga pamaagi sa pagsolat sa Kinaray-a nga mangin sorondan.
2. Mangin masolhay kag mahulas ang pagtoon ka pagbasa kag pagsolat sa Kinaray-a. 

Ang mga katapo ka DK Komisyon sa Polong Kinaray-a amo sanday Anna Cecilia Pefianco bilang pono kang Komisyon, kag sanday Rev. Fr. Danny S. Tabuyan, Felicia M. Flores, kag Rev. Fr. Cornelio V. Ysulat, Jr., sa idalum kang pagdomarahan ni Ritchie D. Pagunsan; Prof. Alice Marfil Karaan, ang language consultant kang Komisyon. Ang mga tawo nga nagbolig nga maompisahan ang Ortograpiya Kinaray-a amo sanday Amy Fe E. Pagunsan, Zipporah Alemania-Ortega, May Glenn H. Siacor, Dr. Jelyn O. Alentajan, kag Emmy L. Masola.
 
Nangin bahul nga bolig ang libro ni Alex C. Delos Santos nga Ugsad kang Kinaray-a (Hiraya Media Arts, 2007) bilang sangka taramdan ka mga sorondan sa polong Kinaray-a.
 
Raku pa nga pagtol-id ang maagyan ka Ortograpiya Kinaray-a. Bokas ang ginapasanyog nga ortograpiya nga madogangan okon mabohinan. Padayon kita sa pagtib-ong sa Ortograpiya Kinaray-a!