Hidlaw
ni Arlene D. Nietes-Satapornvanit
Sangka tinaga. Ugaring mabug-at. Madalum. Ang hidlaw sangka baratyagun nga nagaabot kanatun kon ang atun mga pinalangga sa kabuhi marayu kanatun. Mabatyagan man dya natun indi lang sa tawo, kondi bisan sa mga lugar, pagkaun, gamit, kag iban pa. Ugaring mas mabug-at gid nga baratyagun ang hidlaw kon para sa tawo, ilabi na gid sa atun mga bana ukon sawa, ginikanan, bata, bugto, kag iban nga myembro kang pamilya kag mga abyan nga marapit kanatun.
Makahambal bala kita nga tanan nga tawo nakabatyag kang kahidlaw? Ukon may mga tawo ayhan nga wara gid ka batyag ka dya? Bisan minuto, inoras, inadlaw, sinimana, binulan, tinuig? Ano ang ginakahidlawan natun parti sa atun mga pinalangga? Masabat kita nga duro nga mga butang ang ginakahidlawan natun.
Mayad man ang kahidlaw tungud nagatugro kang motibo kag pag-asa sa sangka tawo. Ilabi run gid kon man-an natun nga makiritaay liwat kita sa mga sunod nga mga inadlaw ukon binulan. Mas mangin mabaskug ang paghinirupay kang mga pamilya kag mga abyan kon buhay run nga wara magkiritaay, pagkatapos magkiritaay liwat. Kag ginatinguha nga ang kada minuto kang pag-imaway masadya kag mapuslanun. Kabay nga indi lang mag-irinaway ukon baisay hay daw kanugon lang ang maniki nga oras kang pag-irimaway.
Ang masubu nga kahidlaw amo ang permanente. Ang mabatyagan natun para sa atun nga mga nagtaliwan nga mga pinalangga. Masubu kag masakit sa baratyagun nga indi run natun makita sanda kag ang andang yuhum, indi run natun mabatian ang andang limug kag kadlaw, indi run natun sanda makaptan kag makupkupan. Ang nabilin run lang ang mga memorya kang atun kabuhi imaw kananda, nga magpadumdum kanatun parti kananda, parehas abi kang mga hitabo nga nakatago sa atun tagipusuon kag pamensarun, litrato, sulat, panaptun, lugar, kag iban pa nga mga butang nga nangin parti kang kabuhi natun imaw kananda.
Duro nga mga sinulatan, sine, kag musika ang naimpluwensyahan kang topiko kang kahidlaw. Ilabi na gid ang parti sa paghigugma. Duro nagkuun nga mas mabaskug ang kahidlaw sa mga bag-o pa lang magnobyohanay ukon bag-ong kasal, nga daw indi run gid sanda mapabulag. Kag tanan himuon nanda agud imaway sanda pirmi. May iban man nagakuon nga dapat ang kahidlaw sa imo pinalangga nagabaskug adlaw-adlaw. Nga sa kabuhayun nga kamo nag-iririmaw, mahidlaw gid kamo kon magbulagay kamo bisan inoras ukon inadlaw lang. Kamo run lang maghusga kang inyo mga baratyagun parti kadya.
Mabulong ayhan ang kahidlaw? Daw sakit man gali ang kahidlaw kon may bulong man. Sa kadya nga mga tinion, salamat sa teknolohiya, daw mabulong gawa gamay ang atun kahidlaw sa atun mga pinalangga kon marayu kita. Tungud makaistorya kita kananda kag makita natun sanda paagi sa webcamera, kag sanda man makakita kanatun. Daw parehas lang nga nagaatubangay kita personal. Lain kang una nga sulat lang gid nga buhay mag-abot, ukon mahal-mahal nga tawag sa telepono agud mabatian ang limug kag mangamusta.
Kon nahidlaw man kita sa mga pagkaun sa atun, hulas lang kon may Pinoy nga mga restawran ukon supermarket. Pwede kita ka raha kang mga pagkaun nga parehas sa atun. Ukon indi gani kon magkiritaay ang mga Pinoy, mayad man nga mga pagkaun sa atun ang anda ginaraha. Daw mabulong man ang kahidlaw natun. Kag bisan ang pag-agto sa mga tipon-tipon nga dya kag makaistorya sa mga kasimanwa makabulig man sa pagbulong kang atun kahidlaw kag masadyahan man kita.
Kuon ko gani sa umpisa nga mabug-at kag madalum ang dya nga baratyagun. Duro pa nga mga anggulo ang pwede natun maturuk parti ka dya. Kag duro man nga mga paagi ang ginahimo kang mga tawo agud malampasan, mabatuan, ukon malipatan ang amo dya nga baratyagun, agud makapadayun sa pagpangabuhi. Pero indi man gid kinahanglan nga duraun ang kahidlaw, tungud parti dya kang atun kabuhi nga nagatugro kang kahulugan kanatun. Kon kaisa kinahanglan man natun tugruan kang tiempo nga ipautwas ang atun kahidlaw sa atun pag-isahanun. Ayhan maghibi, magkadlaw, magraha, magsulat, magkanta, magturuk kang mga litrato, ukon magpaminsar kang mga masadya nga mga hitabo imaw kang atun pinalangga. Sa amo dya nga paagi mabulong man ang atun kahidlaw.
Suno sa Dandansoy nga kanta: “…Ugaring kon ikaw hidlawun, ang Payao imo lang lantawon.…”
Ano ang imo nga Payao kon ikaw makabatyag kang kahidlaw?