Bag-o pa lang makatapos pamahaw ang pamilya ni Nestor kag Amalia kag ang anda nga apat ka mga bata kang nag-abot si kompari Lito nanda. Ginpamangkot ni Nestor kon andut aga pa tana nagbisita. Nagyuhum lang si Lito nga nagapasiplat sa kosina, kon sa diin nag-aragto ang mga bata dara ang anda mga kinan-an.
 
“Aga pa ako nagpatinda abi,” sabat ni Lito, “ti, nag-agi run lang ako rugya agud mamangkot kanimo, Pare Nestor.”
 
“Ano liwat ra nga pamangkotanun, Pre?” sabat man ni Nestor, nga indi run kapadayon basa kang ana nga piryodiko.
 
Nag-igham gamay si Lito, kag nagpangalot kang ana nga olo. Daw ginapinsar na gid kang madalum kon paano na hambalun ang ana nga pamangkot. Sanday Nestor kag Amalia nagahulat sa pagsabat ni Lito.
 
“Ay, naano tana dya si Lito man?” pinsar lang ni Amalia nga daw nagayuhum. “Daw naotdan kang ano nga daw indi man dya kahambal. Matood bala ang akun ginapaminsar?”
 
Nagturuk anay si Lito kay Amalia antis maghambal, “Pre, may bolang to kar-on sa Sibalom. Dali, imaw ta maagto,” ang hambal ni Lito nga nagaparamola.
 
“Ay, abi ko takun may pamangkoton ikaw,” sabat ni Nestor. “Man-an mo man nga wara run ako ti gana mag-agto dyan sa bolangan.”
 
“Hmmm … hinogayi takun dyan, Nestor,” sabat man ni Amalia dara hampak kang mahinay sa braso kang ana bana. “Basi amo lang ra sabat mo kay Lito hay rugya ako sa imo ingud.”
 
“Tood man, Gang, tamad ako, kag indi run takun magposta bay, amo ra ang ginpanaad ko kanimo kag sa atun mga bata. Pare Lito, pasinsya gid nga indi takun makaimaw kanimo,” koon ni Nestor kay Lito, ogaring daw may katingalahan man gihapon sa ana nga paminsar. “Dali lang, ti ano tana to ang imo nga pamangkot daad?”
 
Daw naorongan man si Lito sa pamangkot ni Nestor. Nagdogang ang ana nga paramola, kag ginpamalhas pa.
 
“Amo lang man to pamangkot ko nga kon gosto mo mag-imaw kanakun sa bolangan,” dasig nga sabat ni Lito. “Ti, sigi run lang, maona run lang ako panaw. Kitaay lang ta rogto kon madayon kaw gid man kar-on,” dugang nga hambal ni Lito tapos nagtindug. “Salamat gid sa kapi.”
 
Gin-imawan ni Nestor si Lito paagto sa gwa asta nga nagpanaw si Lito sakay sa ana nga motor. Si Amalia nga nabilin sa karan-an, dalidali nag-agto sa kosina nga may ginapaminsar.
 
“Ano gid ayhan ang toyo ni Lito?” ang pamangkot ni Amalia sa ana nga kaogalingun. “Konsabagay pirmi gid man tana nagaagto rugya. Kon kis-a wara man ti toyo nga klaro. Maan tana sa tawo nga dya.”
 
“Nay, daw dalum gid ang imo ginapaminsar haw?” nabatian ni Amalia nga pamangkot ni Marga, ang magorang na nga bata. “Ano, may problima?”
 
Daw naorongan man si Amalia sa pamangkot ni Marga. “Wara, may ginapaminsar lang ako. Bukut man siryoso.” Sabat ni Amalia, kag dayon nagbuul kang irimnun sa lamisa. Samtang nagainom, indi gid mabuul sa ana nga pinsar ang pamangkotanun parti sa pagbisita ni Lito kaina.
 
“Ano gid ayhan ang toyo ni Lito? Tood ayhan ang akun ginapinsar?”
 
- May kasogpon -
 

 
Nakatapos lang gid ka pamahaw kang kapi kag tsokolati, pandisal, kag torta nga itlog ang pamilya ni Nestor kag Amalia kang may nagpondo nga motor sa gwa. Wara pa gani sanda katindug halin sa lamisa, kaimaw kang anda nga apat ka mga bata, nga nagapang-idadun halin polo asta polo kag walo ka toig.
 
“Ding, palihog anay lantaw kon sin-o to ang nag-abot,” ang sogo ni Amalia sa anda nga timbang nga si Diding.
 
“Huud, Nang,” sabat ni Diding, “turukun ko kon sin-o to.” Kag nagpanaw sa gwa si Diding.
 
“Sin-o ayhan ra ang nag-abot nga aga pa?” pamangkot ni Amalia sa ana pamilya.
 
Si Nestor nga nagapangtotpik run wara nagsabat, kag dayon na buul kang piryodiko kag magbasa.
 
Ang mga bata nagdurungan ka hambal, “Basi si Tito Isko, tana lang may motor.” Si Isko libayun ni Amalia.
 
“Imposibli nga si Tito Isko nyo hay nagpanaw to kaina sa Bugasong aga pa” sabat ni Amalia. “Mamolang to kono. Piro doda ako. Basi magbisita liwat to kay Miring nga daraga nga bata ni Tiyoy Mador.”
 
“Ay, ti kon mangaluyag man tana, ano gid, hay baynti-singko ruman ra ang libayun mo,” sabat ni Nestor. “Mayad ra sangsa magtambay lang dyan sa karsada imaw kang mga bogoy.”
 
Dayon ginkohit ni Amalia si Nestor nga sinyasan nga maghipos kag indi run pagpadayonon ang topiko tungud rugyan ang mga bata nga nagapamati. Sangka sinyas pa lang ni Amalia, naman-an dayon ni Nestor nga siryoso ang anang asawa. Gani nagbalik run lang tana sa pagbasa.
 
Ang mga bata tana nagdururungan liwat ka inistorya. Ogaring nag-ontat ang katakata kang nagsulud ang anda bisita.
 
“Mayad nga aga, Pare Nestor kag Mare Amalia,” hambal kang bisita.
 
“Mayad nga aga man, Pare Lito,” sabat ni Nestor kag ginpiud na ang piryodiko. “Dali, pamahaw ta.” Kag ginsinyasan na si Lito nga magpongko sa bakanti nga siya. Ang mga bata nagtirindug hay tapos run sanda ka kaun. Mansig dara sanda kang anda nga mga pinggan, tasa, baso, kag kobyirtos sa kosina. Ang sobang, si Marga, kag ang ikarwa, si Delia, ang nagbolig himus kang lamisa.
 
“Ding, palihog timpla kang kapi para sa bisita,” ang sogo ni Amalia. “Pare Lito, dya may pandisal pa. Buul lang, a.”
 
“Aga pa kaw haw, Pare Lito. Ano ang atun dyan?” ang pamangkot ni Nestor sa ana nga amigo, nga daw may katingala sa ana nga pagpamangkot. Masami nagabisita ang amigo nanda nga dya sa anda balay, ogaring amo pa lang dya nga adlaw nga daw aga-aga gawa ang pagbisita na.
 
Nagparamola si Lito. Midyo mistisohon dya nga tawo gani kitaun gid kon nagaparamola. Ayhan namayha nga nanotaran ang aga na pa nga pag-abot. Soltiro pa si Lito, kag doro ang mga pamangkot kon andut nga wara pa tana ti asawa. Ayhan na-broken heart tana kang ona? Ayhan may ginahulat tana nga mag-abot halin sa marayu? Ayhan wara tana ti may naluyagan sa mga babayi sa anda nga logar?
 
Nagyuhum lang si Lito, abay pasiplat sa kosina. Sin-o to ayhan ang ginpasiplatan na?
 
- May kasogpon -
 

 
Kang wara pa ti koryinti sa atun banwa, nalingaw ang mga tawo ka sipalsipal sa gwa kang anda mga balay, manombalay sa iningud, kag maglagawlagaw sa banwa kag plasa, sa baybay, okon sa oma. Kang may sinihan sa banwa, nagalantaw man ang mga tawo kang sini. Kon sa sulud kita ka balay, nalingaw man kita mag-inistorya imaw sa atun mga kabogtoan, ginikanan kag mga kamal-aman. Kanami lang magpamati kang mga istorya parti sa tyimpo gira, ilabi run gid kon paano sanda naglagyo kada may bombahanay okon may magsolod sa anda baryo nga mga soldado. Sa tonga kang anda mga kurulbaan nga mga istorya, indi gid malikawan nga may mga karadlawan man sanda nga maistorya.
 
Lowas man sa mga inistoryahanay, nanamian man kita magpamati kang radyo. Importanti kang ona nga may radyo tungud amo lang dya ang nagaangut kanatun sa iban nga logar. Kang ona wara pa ti koryinti, gani di-batiri lang ang mga radyo. Wara pa ti mga tilibisyon, tilipono, kag silpon, kag iban pa nga mga di-koryinti nga mga kalingawan. Kon oras kang mga paborito natun nga programa sa radyo, nagatiriripon gid kita sa radyo kag magpamati. Ang nadumduman ko nga drama halin sa istasyon sa Iloilo amo ang “Sugiran ta Ikaw,” nga daw kasubu nga istorya, gani nga nagahiribiun man kami nga magborogto kon magpamati sa drama nga kada alas tris sa hapon nagasalida. Indi kami maghalin sa ingud kang radyo, bisan tawgun kami kang amun ginikanan. May programa man kon sirum parti sa manok nga si Texas, parti man sigoro to sa bolang. Sa gabii may programa man nga, “Mondo Mistiko” piro wara tamun nagpamati ka dya hay nahadlukan tamun, kag basi indi tamun matorogan sa kahadluk. May naoso man kato nga programa sa tunga gabii, ang “Johnny Toning” nga parti kono sa pag-inum kang tobig. Ogaring wara man tamun kapamati ka dya hay gabii run. Pagkaaga sa iskwilahan, ang akun mga klasmit nagainistorya parti sa nabatian nanda ogaring wara man takun ti matogda.
 
Sa istasyon sa San Jose, may mga oso man kato nga istorya parihas abi kang “Olayra.” Daw haros bilog nga banwa nagapamati kang istorya ni Russel Tordesillas. Kag si Tita Lucy may programa man kada hapon, ang “Dali mga Bata.”
 
Pag-abot kang koryinti sa atun banwa, nagmansig bakal man ang mga tawo kang tilibisyon. Bukut pa ogaring ti di-kolor. Ang sangka manogbaligya sa banwa nagapang-ingganyo sa mga tawo nga magbakal kang tilibisyon, kag pwidi dya maotang. Ang mga paragwaun kang amo to nga mga tyimpo orihi kang sangka simana kompara sa pagpagwa sa Manila, lowas lang sa mga balita nga syimpri dapat sa amo gid ra nga adlaw pagwaun.
 
Ang sara pa gid nga ginakalingawan kang ona amo ang pagbasa. Sa pagkadoro lang kang mga barasahun nga atun makita. May piryodiko, magasin, komiks, kag libro. Ang libro lang ang libri tungud pwidi dya mahuram sa laybrari kang iskwilahan kag banwa, kag sa mga kakilala. Nalingaw gid takun magbasa, ilabi run gid hay ang akun Tatay mahoyogon man magbasa. Tanan nga mga piryodiko ginabakal na kada adlaw. Nadumduman ko pa nga ginahatud pa sa balay kang nagabaligya mga tapos igma, hay rogto pa halin sa Iloilo. Ogaring kang orihi wara run sanda nagahatud, kag dapat ibul-un gid rogto sa anda nga pwisto sa tindahan. Ang mga magasin kag komiks nami man basahun, ilabi run gid hay lainlain nga mga istorya ang mabasa sa komiks, may parti sa paghigogma, drama, karadlawan, kag kaharadlukan. Ang piryodiko kag magasin nasolat sa Ingglis, kag ang mga komiks sa Tagalog. Nakabolig gid ang pagbasa ko kang komiks agod maton-an ko maghambal kang Tagalog, lowas pa sa paglantaw kang sini kag tilibisyon.
 
Lowas sa mga libro halin sa gwa, may mga libro man kami sa amun nga balay parihas kang mga Encyclopedia kag diksyonaryo. Nakabolig gid dya kanamun sa amun pagtoon, tungud rogto kami nagapangita kang mga impormasyon para sa amun asaynmint. Nawili man ako magbasa sa amun mga libro sa balay. Kang tanan kami nagbarahul kag nakatapos run kang iskwila, wara run natandug ang mga libro nga dya. Lowas lang kon may nagaistar sa amun balay nga mga istodyanti. Sa kabohayun, naanayan run ang mga libro kag kinahanglan itablug. Kanogon, ogaring nalipay man ako nga bisan nadora ang matiryal nga libro, ang mga tinaga, istorya, kag impormasyon nga natogro kang mga pahina kang mga libro nga dya, pati run ang nabatyagan ko nga kasadya sa akun pagbasa, nagapabilin pa gihapon sa akun hunahuna, sa akon tagiposoon, sa akon pagkatawo.
 
Ang mga nagkaratabo kanatun kang mga nagligad nga mga tinoig daw haros mabudlay run nga maliwat pa. Kon kaisa mabatyagan man natun ang kasubu, nga daw nakanogonan kita tungud indi run natun mabalik ang nagligad. Sa kadorohon kang mga tinoig nga nag-aragi, kas sa tunga kang pag-oswag kang atun banwa nga may dara nga mga problima, mahambal natun nga gintogroan kita kang bogay kang Ginoo nga maikspiryinsyahan ang kasadya kang simpli nga pangabohi. Kabay nga sa atun nga pagpanumdum kang atun pangabohi kang ona kag sa mga tinoig nga nag-aragi, atun mabatyagan ang kabaskug kag padayon nga paglaum sa atun adlaw-adlaw nga pagpangabohi rugya sa kalibotan.
 

Bag-o nga toig. Pira run ka adlaw ang nagligad halin kang nagpatikpatik kita kang kaldiro kag naghuyuphuyup kang torotot agud magbabay sa daan nga toig (2018) kag mag-abiabi sa nagaharahara nga bag-ong toig (2019). Bisan may layi nga indi magpalopok hay dilikado, doro man gihapon ang nagpalopok sa amun logar. Kabay lang nga wara ti may nasamad.
 
Bag-o nga toig. Ano bay kon sayodon dya sa atun pangabohi? Tungud bag-o ang toig, dapat bala nga magbag-o man ang tanan? Kang gamay pa kami, ang akun madumduman may bag-o kami nga bayo kada bag-ong toig. Kag amo dya ang ginasoksok sa ona nga misa. Pagkalipas man kang malawig nga tinoig, nag-ontat man ang amo dya nga borohatun tungud sa kamahalun kang tanan kag sa kadorohon kanamun.
 
Bag-o nga toig. Indi kon sayodon nga tanan bag-ohon. Ayhan sa atun pag-inoino antis mag-abot ang bag-o nga toig, napinsaran man natun nga indi tanan kang 2018 malain. May mga butang man nga manami, nakapasadya kanatun, nakabolig sa atun kabohi, kag nakapaayad sa atun pagkatawo kag sa atun mga hirikoton. Indi dya natun paglipatan, ilabi run gid ang mga mayad nga nagkaratabo kang 2018. Tagoon natun sa atun tagiposoon agud mabalikbalikan kon ang pangabohi sa 2019 daw pigado.
 
Bag-o nga toig. Ayhan ang mga bag-ohon natun sa atun nga kabohi kadya nga 2019 amo ang mga butang nga wara ti polos. Mga butang nga nagabutung kanatun padalum, mga wara nagatogro kang kasadya, mga wara ti polos, mga nagaosik kang atun oras, pwirsa, talinto, kag kwarta.
 
Bag-o nga toig. Sa atun pangabohi kadya nga 2019, doro nga mga pagbag-o ang akun napinsaran nga pwidi himoon. Ilabi run gid kon paano natun ginaosar ang atun oras kada adlaw. Sa darwa ka polo kag apat ka oras sa sangka adlaw, may polo kag anum kita ka oras nga bogtaw, kon walo ka oras ang atun torog. May iban nga kolang pa sa oras nga dya ang anda nga torog. Kabay nga magamit natun dya nga mga inoras sa paghimo kang mayad sa atun isigkatawo, sa sulud kag sagwa ka panimalay, bisan sa ano nga paagi – pagbolig kon may nagakinahanglan bolig, pagpamati sa mga nagakinahanglan kang maistorya, pagpangamoyo sa mga nagakinahanglan pangamoyoan.
 
Indi ta man paglipatan ang atun lawas mismo, nga nagakinahanglan man kang mayad nga pagtrato – magtorog kang insakto nga inoras, magkaon kang mga pagkaun nga may binipisyo kanatun, ilabi run gid laswa kag protas, mag-ihirsisyo, limitahan ang pag-osar kang silpon kag kompyotur ilabi run gid kon nagabatang, magbasa kang libro agud madogangan pa gid ang atun naman-an, magsinadya imaw sa mga palangga sa kabohi nga pamilya kag abyan. Kag ilabi run gid sa ispiritwal nga aspito kang atun kabohi, tingohaun natun nga mangin mabaskug pa gid ang atun pakipag-angut sa Ginoo, paagi sa pagpangamoyo, pagbasa kang ana nga polong sa Bibliya, pagsirbisyo nga Kristohanun, kag pagsonod kang tanan Na nga mga sogo.
​

Kada tuig, sa Marso 8, ginasilibrar ang Adlaw ka mga Babayi sa bilog nga kalibutan, ka mga tawo kag organisasyon nga nagahulag agud matugruan kang nagakadapat nga pagkilala kag importansya sa mga bayi sa bilog nga kalibutan. Kadya nga tuig, ang tema ka silibrasyon sa inglis amo ang “Make It Happen.” Kon sa Kinaray-a, kon sayudon nga tinguhaun gid nga mahimo kon ano ang gusto natun matabo.

Sa Pilipinas, bilog nga bulan ka Marso ang pagsilibrar ka importansya ka mga bayi. Ginapangunahan dya ka Philippine Commission on Women (PCW) kag duro nga mga myimbro kag mga organisasyon ang nagabuylog agud mangin importanti kag masinadyahun ang paghiwat ka Adlaw ka mga Bayi. Sa 2014 nga pagranggo ka Global Gender Gap Index (GGI), ika-9 ang Pilipinas sa 142 ka mga nasyon sa bilog nga kalibutan. Nakabuul ka iskor nga 0.7814/1 ang Pilipinas. Ang nagapanguna sa bilog nga kalibutan amo ang Iceland nga may iskor nga 0.8594/1, kag ang pinakakuligut amo ang nasyon ka Yemen (0.5145/1). Ang ginabasihan ka ranggo ka GGI nga dya amo ang sitwasyon kag posisyon ka mga bayi kag laki sa kada lugar kag kon daw ano karayu ukon karapit sanda sa sara kag sara, basi sa ikonomiya, pulitika, idukasyon kag panglawasun. Makita natun nga may kulang man gihapon ang indiks nga dya ugaring mayad run dya nga una nga tikang agud makapukaw sa mga nasyon kag ilabi run gid sa mga lider sa sitwasyon parti sa bayi kag laki, kapin pa kon bukut ti pariho ang pagtratar sa isara.

Sa Adlaw ka mga Bayi, ginatugruan ka importansya ang nahimo ka mga bayi para sa pagtukod ka mga nasyon, komunidad kag panimalay. Makita man ka tanan kon daw ano katandus ang mga bayi. Indi lang mga laki ang nagapundar kag nagaobra agud mangin mayad ang atun pangabuhi. Sa atun mga balay pa lamang makita run natun nga ang atun mga nanay ang una nga nagaobra. Kalabanan sa mga obra sa balay kag sa pagpabahul ka mga bata ginaobra dya ka mga nanay, ukon mga timbang kag yaya, mga lola kag tiya. Luwas pa ka dya, ang mga nanay nagaobra man sa sagwa agud mangita kang pangabuy-an, kag magdugang sa pangita kang mga tatay. Kon sa pagpangita kang kwarta nagabuligay ang mag-asawa, dapat sa obra sa balay magbinuligay man. Sa kadya nga mga tinion, bukut run ti bag-o nga ginawi kon makita natun kis-a nga bisan ang mga bana ukon mga tatay nagaobra man sa balay, nagabantay ka anda mga bata, kag nagapanindahan. Sa amo dya nga paagi, matugruan man ka oras ang anda mga asawa nga mag-obra, magpahuway ukon maghimo ka mga butang nga makabulig sa anda nga lawas.

Ang sangka kritikal nga hitabo parti sa mga bayi rugya sa kalibutan amo ang pag-abuso kananda paagi sa pagsakit, sa pisikal man, sa baratyagun ukon sa paminsarun. Masakit kag masubu dya nga hitabo nga ang atun isigkatawo (laki ukon bayi) mismo makabatas manakit ka iban. Duro nga mga hitabo nga wara lang ginasugid tungud sa huya ukon hadluk. Ugaring indi kita dapat magkahadluk. Dapat tudluan natun ang mga tawo, halin sa bata gamay asta sa mga mal-am, nga malain ang mag-abuso kag manakit.

Ginbalita nga kalabanan ka mga nagaabuso kag mga nagapanakit nagakatabo sa sulud ka mga panimalay mismo. Mga bana nga ginasakit ukon ginaabuso ang andang mga asawa, mga ginikanan nga ginasakit ukon ginaabuso ang andang mga bata, mga laki sa panimalay nga ginaabuso ang anda mga bayi sa anda balay, ilabi run gid ang anda mga bata, apo, hinablus, pakaisa, bugto, bisan mga timbang. May mga abuso man nga nagakatabo sa atun gina-obrahan – sa opisina, sa planta, sa paktorya, sa uma, sa iskwilahan, sa tindahan, kag kon sa diin run lang. Amo dya ang sakit sa atun sosyodad. Daw kanser nga nagalapnag kon indi mauntat. Makaguba ka bwasdamlag ka tanan kon indi matapna ang sakit nga dya. Gani dapat lang nga ginatugruan dya ka atinsyon, indi lang kon Marso 8, kondi sa adlaw-adlaw, agud matudluan ang tanan nga sala ang mag-abusar ka atun isigkatawo.

Duro pa nga mga isyu sa kalibutan parti sa bayi. Kis-a dipindi sa kultura, pagtuo kag ginawi kang kada nasyon. Ugaring indi dya dapat gamitun nga rason agud mapadayon ang paglapak kag pagtudus kang kahilwayan ka mga bayi nga malab-ot ang anda nga mga handum sa kabuhi. Indi dya dapat gamitun nga rason agud mapadayon ang pag-abuso ka mga bayi. Duro nga mga nasyon wara nagaasinso tungud wara ginatugruan kang kahigayunan ang andang mga bayi nga magtuon kag mag-obra. Wara nanda ginatugruan ang mga bayi kang kahigayunan nga makilala ang anda nga masarangan. Nabalita man nga ang mga lugar nga nagatugro importansya kag kahigayunan sa mga bayi, mas nagauswag kag mas baskug ang anda nga ikonomiya, kag nagabunga dya sa manami nga kalidad ka pangabuhi.

Kabay nga ang pagsilibrar ka Adlaw ka mga Bayi makabulig sa tanan nga mga hublag agud matugruan ka rispito kag pagkilala ka importansya ka mga bayi sa atun kalibutan.

- Katapusan -

"Nag-ugut gid ako kana hay ginsugid na ang sikrito namun sa iba!"

"Kaurugut gid ang dispatsadora, tama kabuhay maghulag!"

"Ay, kagahud kang amun iningud! Indi ako katurog. Kaurugut gid!"

Ugut. Sangka baratyagun nga kilala ka tanan. May tawo ayhan nga wara nagaugut? Daw kaduro lang ang mga bagay nga pwidi mangin rason nga mag-ugut kita.

Sa dalan, gaugtanay ang mga drayber. Sa iroplano, may mga pasahiro nga nagairinaway. Bisan sa internet, makapagusto lang ang kada sara ka sulat ka anda nga kaugut kag pamuyayaw, ilabi run gid kontra sa mga tawo, sa mga sitwasyon sa kabuhi, sa gobyerno, kag iba pa.

Adlaw-adlaw daw nagadugang ang kaugut ka mga tawo sa kalibutan. Nagaugut man ayhan kita sa atun mismo nga lawas?

Indi tanan nga ugut malain. Suno sa sangka Kristiyano nga manunudlo, may apat ka klasi ka ugut, nga akun sipad-sipadun.

Una, ang gulpi nga ugut. Sa amo dya nga sitwasyon, mag-andam gid kita ka atun hambalun. Bukut ti mayad nga lagi-lagi mag-ugut kita kag magpinsar dayon kon ano ang sitwasyon kon wara kita ti ibidinsya. Kon nagaugut ikaw, pamangkuta ang imo kaugalingun kon bahul gid bala dya nga bagay.

May nagkuon nga sa kada minuto nga kita gaugut, mabuhinan man ka sangka minuto ang atun kalipay. Ang mga bunga ka atun kaugut amo ang alta prisyon, ulser, mara nga baba, dasig nga kuba-kuba ka dughan kag mahimo nga magparayu ang atun pamilya kag mga amigo kag amiga.

Kon ginakutu gid ikaw sa kaugut, kinahanglan mo gid magpakalma, magginhawa kang madalum, ukon mag-agto sa lugar nga marayu sa ginakaugtan mo agud makabatyag kang kahilwayan. Suno gani kay Santiago sa bibliya, dapat nga indi kita lagi magsabat ukon magwakal kondi magpamati anay kag indi dayon mag-ugut. Mag-untat kita sa pagpinsar nga “parti dya tanan kanakun,” kag magpinsar nga “ano bala ang ginabatyag ka iba?”

Ikarwa, ang makasasala nga ugut. Naghambal si Hesukristo nga bisan sin-o nga nagaugut sa ana nga isigkatawo, magapanabat sa hukmanan. Makasasala ang ugut kon may tinago kita nga kaugut ukon nagaugut tungud gusto natun magtimalus. Ang budlay sa amo dya nga ugut ang makahimo ka mga bagay pariho abi kang pagpanakit asta nga mapatay kang nagaugut ang ginaugtan na.

Ano ang sikrito agud madura ang amo ka dya nga kaugut? Magpatawad.

Ikatlo, ang padayon nga ugut. Ginaimbitar kuno natun ang dimonyo sa atun nga kabuhi kon indi natun masulbar ang atun kaugut, ilabi run gid ang kaugut tungud wara ti mag-ako ka anda nga sala, ukon wara ti may magpalupu kag una nga magpasinsya. Pariho abi ka mag-asawa nga wara nagpatawaday asta maturugan run lang. Pariho man sa pag-amigahay ukon pag-amiguhay, sa mga magburugto kag sa magparyintihanay.

Ikaapat, ang santuhanun nga ka-ugut. Si Hesukristo nag-ugut man sa mga tawo nga awut ang mga ulo. Kinahanglan natun kang santuhanun nga kaugut kontra sa pagpangawat, pagpatay, malain nga mga ginahimo ka mga tawo sa anda nga isigkatawo kag iba pa nga mga indi manami nga mga butang sa kabuhi natun.

Makita natun nga indi tanan nga kaugut malain. Ugaring bisan pa sa mayad nga kaugut, tinguhaun natun nga indi man kita magkasala sa atun pagpautwas kang santuhanun nga kaugut. Mangamuyo kita sa Makagagahum nga buligan kita agud nga indi kita magsagi ugtas kag magsagi ugut, bisan sa gamay nga mga butang.  

Gani, kabay nga kamaan run kita magpugung kang atun mga baratyagun sa sunod nga matintar kita nga maglupok ang atun butsi sa kaugut. Ano bala ang imo mabatyagan pagkatapos ka dya kon may masugata ikaw nga daw kaurugut nga tawo ukon sitwasyun?

- Katapusan -

Nakahugpa run ang eroplano kang nadumduman ni Magda nga may nalipatan tana. Daw nakanugunan gid nga wara na madumduman antis tana magpanaw. Daw ano bala nga paghinulsul ang nabatyagan na hay wara na mahimo ang dapat na nga himuon? Ginlipat-lipatan na lang abi asta nga urihi run ang tana kag kinahanglan na run magpanaw.

Daw mabalik ang ana nga mga tikang, ugaring paano tana makabalik? Nakaabot run tana sa lain nga lugar nga marayu sa tanan. Mga pira ka banwa kag dagat ang nagapatunga sa ana ginhalinan kag sa ana gin-agtunan. Ginapinsar ni Magda kon makabalik pa tana sa ana nga ginhalinan. Mahimo na pa bala balikan ang ana nga nalipatan? Kanugon gid. Daad wara run lang tana nagkahadluk. Daad ginhimo na run lang to kang may kahigayunan pa tana. Sa kaduro kang mga “daad amo dya, daad amo to” sa pinsar ni Magda. Kabug-at ka ana nga baratyagun.

May mga hitabo sa atun kabuhi nga kaanggid sa kabuhi ni Magda. Kaanggid sa nabatyagan ni Magda. Ang paghinulsul. Ang pagkanugon. Sa mga butang ukon mga kahigayunan nga atun nalipatan ukon ginlampasan himuon. Wara natun nahimo bangud nahadluk kita ukon wara kita ti kaisug. Kon kis-a wara lang kita kamaan kon ano ukon paano ang atun himuon. Gani ginalipat-lipatan ukon wara lang natun ginasapak asta nga wara run kita ti kahigayunan ukon urihi run ang tanan. Paghinulsul ukon pagkanugon run lang ang atun mabatyagan.

Bag-ong tuig run. Pariho pa bala ang atun paminsarun kag pagginawi kang nagligad nga tuig? Ukon may ginapaabot bala kita nga mga pagbag-o agud nga sa pagtapos kang bag-o nga tuig nga dya, indi run kita makabatyag kang paghinulsul ukon pagkanugon? Himua ang dapat himuon! Indi natun pagtugruan kang kahigayunan ang atun kaugalingun nga maghinulsul sa urihi.

Kabay nga sa kadya nga bag-o nga tuig mangin maisug kita sa atun pagpangabuhi. Kag sa atun pagkaisug, kabay nga mabatyagan natun ang kahilwayan sa mga butang nga nagapugung kanatun nga magpangabuhi nga madinarag-un kag malipayun. Amo man ang kahilwayan sa mga masayud nga mga butang kag mga baratyagun, agud nga ang kabuhi natun sa kadya nga tuig may kalinung kag paglaum. Indi kita magpariho kay Magda nga may kabug-at sa ana nga baratyagun.

Kabay nga ang kalipay, kalinung kag paglaum nga atun mabatyagan, makita kang iba nga mga tawo ilabi run gid ka atun mga kaingud. Kabay nga bisan diin lang kita ibutang ka Ginuo, ang atun kabuhi makatandug kang kabuhi ka iba nga tawo, para sa kaaraydan ka tanan.

- Katapusan -