Ang Babaylan kang Panay: Pagpangibabaw kang Kalalakin-an
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica
Ang dya nga sinulatan sangka paglubad kang pagpanalawsaw nga ginbalhag sa sangka refereed journal kang 1996,
Review of Women's Studies kang Center for Women's Studies, University of the Philippines
("Panay's Babaylan: The Male Takeover," Review of Women's Studies, Vol. 6, 1996: 52-60).
Ang panaysayun kang mga pari nga Katsila nga tinipon kag linubad nanday Blair kag Robertson angay ka sangka marahalun nga tela nga ginhumlad sa pagpakita kang pagkabuhi kag pagtuo kang mga Filipino kauna. Hinabul sa kadu-lagtum nga mga hilo amo ang istorya ka mga babaylan.
Halin sa naurihi nga mga dekada kang Siglo 1600, hasta sa nahauna nga mga tinuig kang Siglo 1900, ang isla ka Panay sa sentro ka Pilipinas nangin mainit nga lugar ka mga pagrebelde ukon pagpakigbato ka mga babaylan kontra sa mga misyonero. Ang mga pari nga ginpadara sa mga nagkalain-lain nga bahin kang isla ginpanghiluan ukon ginpangbangkaw. Si Fray Juan Fernandez sa ana’ng panaysayun naghingaran kang mga surudlun nga banwa kang Lambunao kag Tubungan sa Iloilo kag probinsya kang Antique bilang kampo ukon tiripunan ka mga babaylan.
Nakilala man sa tawag nga dait (halin sa “dait,” pag-abyanay ukon paghidait), ang babaylan amo ang manogpatigayon kang mayad nga relasyon kang katawhan sa anda’ng bathala kag manogbulong kang lawas kag dungan. Mga bayi ang kalabanan ka mga babaylan kag ang anda’ng katungdanan nagatandug sa pamulitika bilang marapit nga taglaygay kang datu sa harus tanan nga bagay parte sa pagtuo, medisina, mga kinaandan nga nagakaratabo sa palibot, kag iban pa (Alcina linubad ni Lietz, 1960:212).
Suno sa manalawsaw nga si Alfred McCoy, ang tinaga “babaylan” halin sa sangka dumaan nga tinaga nga Malay: “belian,” “balian” or “waylan” kang Java, Bali, Borneo kag Kalmahera kag nagatumud sa “spirit medium” ukon mga nagapakighambal sa mga espiritu. Ang pagkaangay kang mga babaylan kang Southeast Asia kag Panay bukut lamang sa ugat nga tinaga kundi pati sa anda’ng mga hirikuton-ritwal kag katungdanan sa sosyedad (1982:144).
Ang mangin babaylan bugay sa tawo nga pinili ka mga espiritu. Ang pagpili ginapabutyag sa mga damgo, mga panurukan, malawid nga pagmasakit ukon mga kataranhaga nga mga hitabo sa napilian. Ang babaylan may gahum sa pagpakighambal sa mga espiritu kang mga kamal-aman kag sa mga taglugar ukon espiritu kang palibot kag sarang makaayo ukon makaudot kananda agud ibalik ang dinakup nanda nga dungan. Ang dungan sangka kinaradto nga konsepto sa Panay nga nagatumud sa espiritu kang tawo ukon ana’ng ka-doble. Kon mayad ang pagsagod kag pagpabaskug kang dungan, mayad ang lawas kang tawo. Pero mahimo nga dakpun ukon sipalan ka mga espiritu ang dungan ka sangka tawo nga makatuga kang pagmasakit (Magos, 1990:6).
Ang Hiligaynon nga “babayi” nagapakita kang marapit nga kaangtanan sa tinaga nga “babaylan.” Sa Kinaray-a, ang dumaan nga pulong nga kutub kar-on ginagamit sa Antique kag sa mga nasulud nga banwa kang Iloilo, “bayi” kag “baylan” ang mga tinaga nga ginausar. “Bayi” man ang ginausar sa Kinaray-a sa pagtumud kang mga bayi nga mga mal-am kag kaapuyan. Gani ang tinaga “babaylan” nagatumud sa sangka dumaan nga tradisyon kag duna sa kultura kag sosyedad kang Panay.
- Sundi ang kasugpon kang atun sugidanun -
* Litrato 2: Carlos "Botong" Francisco halin sa http://xiaochua.net/tag/babaylan.