Surukban
ni Consolita V. Rubino
Sukub, sukol, timbang.
Kon magsukub kita, ginakandos, ginasarok, ginahakup ang uyas ukon lamigas.
Kon magsukol kita, ginatakus ang kalapadun, kadamulun, kalabugun, ukon kataasun.
Kon magtimbang kita, ginausisa ang kabug-atun.
Duro nga mga sahi kang pagsukub nga sa tulad wara run ti kuwenta ang numero sa surukban tungud hay ginapakilo ang bisan ano lang nga ginasukub sa kauna nga tyempo.
Kon atun ibalikan ang kinauna, mas interesado pa ang mga kamal-aman sa pagpamati kag pagbasa kang kinaradto nga surukban. Pero kon para sa mga urihing-tubo, istorya run lang dya ang anda nga mabatian. Manami gid raad kon napreserba to nga mga kagamitan sa pagsukub, kaparehas kang gantangan, trisyuhan nga bahul, trisyuhan nga iki, kag pulakan. Siguro ang pulakan may dyan pa tulad.
Ang mga katawhan kauna masadya nga nagasukbanay. Kon maglingit kang paray ginapaagi sa sukub. Kon pira ka sukub ang ginpalingit, amo man karia nga surukban ang gamitun sa pag-uli ka ginlingit.
Ang sangka sako nga paray, ukon mais, ginasukub sa trisyuhan kag kada sukub ginakalis.
Ano ang trisyuhan? Ang trisyuhan opisyal ria nga surukban nga gintugot kang gobyerno. Bali tatlo ka trisyo ang sulud ka sangka sako. Ang trisyuhan may medalya nga nagakabitkabit ukon marka ka gobyerno nga amo karia ang kabahulun nga legal nga ginagamit sa pagsukub.
Ang sangka sako kon mabuta kag nasukub ka husto, amo ria ginatawag nga sangka kaban. Ang produkto kang paray sa uma bali 30 ka sako. Kon natapos run ang pagsubay kang paray may mamangkot: “Bali sang-ano ang imong patubas bay?” Ang sabat na karia “Ah, bali 30 kabanes.” Sa atun pa, nakatipon tana kang limpyo nga paray nga bali 30 ka sako.
Kaban ang pagtawag sa buta nga sangka sako; kabanes ang tawag hay duro nga mga sinako.
Ang kaban ginagamit lamang sa paray ukon mais nga uyas sa nasukuban. Andut sa ano nga indi tanan nga mga uyas ukon lamigas ginagamit ang kaban? Ang produkto natun sa iba nga mga lamigas parehas kang monggo, hantak, kadyus, patani, kag tawri tama gid ka limitado ang patubas. Matuod nga nakapatubas man kita pero para lamang gid sa atun kurunsumuhon. Kon may subra man gani sa atun nga ginakunsumo, ginabaligya man kag ginasukub lang sa gantangan. Kon sobra gani ka gamay, sa litsihan lang ginasukub.
May trisyuhan nga bahul, kag ginatawag nga panigahan. Tatlo ka paniga ang sulud ka sangka sako.
Ang sangka paniga nagasulud kang 8 kag 1/3 ka gantang.
May trisyuhan nga iki, kag nagasulud ka bali tatlo ka litsi. Bali tatlo ka trisyo ang sulud ka sangka gantang.
Ang sulud ka sangka sako bali 25 ka gantang. May iba pa nga surukban nga gintawag pulakan. Ang sangka gantang may sulud nga bali walo ka pulak kag ginatawag nga waraluhan. Ang sangka pulak bahul pa ria sa litsihan, amo ria ang ginasukub sa bugas kon magtig-ang. Ang pulakan naghalin sa paya ka niyog nga ginpino sa paglimpyo, sarama ang baba nga may buho sa pinakabuli. Kon gamitun ria nga surukban, ang sangka tudlo ginasupun sa buho para indi mag-ilig ang bugas kag indi makadanlug sa alima sa pulakan. Ang pulakan indi makatindug nga tana lang bisan sa diin nga matapan tungud hay indi sarama ang buli. Kon imo nga ibutang nga may sulud nagalingkang. Ang tawo nga naghimo karia iksperto sa pagpangita kang niyog nga husto ang sukol sa waraluhan nga surukban. Tama ka hunit. Ang surukub nga pulakan rudyan lang ra sa sulud kang lipukan nga surudlan ka bugas.
Ang gantangan may sulud nga bali siyam ka litsi. Ang surukban ginatawag nga litsihan, amo karia ang pinakagamay nga surukban sa mga uyas. Dya nga surukban nagapermanenti sa sulud kang burugasan. Ginagamit sa pagsukub kang bugas kon magtig-ang. Pero kon may iba nga binhi ukon lamigas nga isukbun, kinahanglan nga ibalik gid rudto sa burugasan para nga sa tagtirig-ang indi run magdalang-dalang kag ang oras indi mauyang sa pagpangita kang litsihan.
Sa diin naghalin ang litsihan? Amo ria ang lata kang gatas nga Liberty kondinsada ukon Milkmaid. Ginanami gid ria ka abri ang lata nga wara ti nagasarabusab nga makapilas sa bisan sin-o man makagamit kang litsihan. Nadumduman ko si Tatay nga ginapapa na gid kamayad kang martilyo para wara ti nagatuwas nga tinabasan ka lata.
Alisto man ang mga nanay sa balay nga kon mag-umpisa run nga ginatuktukan ang lata nga litsihan, anda run ria nga ipaislan kang bag-o tungud hay kon tuktukun run gani nahadluk run sanda sa matitanus nga balatian.
Pag-abot sa tion nga nagasukbanay, may dyan gid nga maalwan. Sa anang pagsukub nga itugro, wara tana pagkalis kondi ginauyug ang surukban, ginabongbong pa kag may paaman.
Nakabaton run bala ikaw kang gugma nga wara ginkalis? Gintugro nga magsunson ang surudlan, ginabongbong kag may pa aman pa. Ria nga gugma naghalin sa kataastaasan. Kon sin-o man ang nakaangkun sa kaparehas karia nga gugma, ria nga tawo malipayun kag mapinalanggaun sa anang isigkatawo.
Bokabularyo:
kurunsumuhon: for consumption
gantang: ganta
gantangan: a measure containing one ganta
lamigas: shelled peas and beans
lingit: anything borrowed or raised on credit, a loan
litsihan: a measure using a can of condensed milk
mahunit: durable, sturdy
paniga: containing 8 and 1/3 gantas; known as trisyuhan (3 panigas is one sack of rice)
pulakan: a scooper made of coconut shell (8 scoops of pulakan is one ganta)
sarabusab: rough edges, unkept
surukub: scooper
sukol: measure
timbang: weight
trisyo: one-third ganta
trisyuhan: a measure containing one-third ganta
tuktuk: rust
uyas: grain of rice, corn