Hapnig
ni Consolita V. Rubino
Ang tinaga nga “hapnig” ginagamit sa panimalay ilabi run gid sa pangbabayi nga orubrahun. Pagkatapos mapunpon ang linabhan, ipiudun kag ihapnig dya antis ibutang sa anang surudlan. Kang una nga tyempo, ang mga bayo nga nalabhan run, ginapiud kag mahipid nga ginahapnig. Ginabutang ang nahapnig run sa malapad nga katsa kag ginabugkus ang anang apat ka tangkap. Amo ria ang ginatawag nga binagtung. Kon ang mga bayo wara mahapnig kag dayon ibagtungun, bangkag katama kag gamay lang ang pinutsan kang binagtung.
Ang istorya sa paghapnig kang tabako
Ang hapnig ginagamit man ria sa tabako nga nauga run. Paano ginahapnig ang sangkamano nga tabako? Ang sangkamano nga tabako bali 30 ka panid kang uga nga dahon.
Ang paghapnig ginaobra sa salug. Ang alima kag kahig nagaabay ka obra. Ikaptan ang sampanid nga tabako sa ugat, ipiudun ti hamis halin sa sentro nga ugat, kag itadlungon palangkoy sa ubus. Pagkatapos ihamis ang sampanid, ibutang dya sa salug, kag iligpitun kang kamumoo ang tangkap na para indi magihit. Ang sunod nga pinanid kaptan sa ugat kag itungtong pa gid ang sunod nga pinanid nga nagatupad ang ugat rudto sa salug nga ginaligpit kang kamumoo. Kada pinanid ipasunod hasta mahapnig tanan, mintras nga nagaubos ang pinanid ka hapnig, ginalapak ang tabako para nga indi magburublag. Ang tabako maragkut, gani sa tanto mo nga lapak nagadukut. Kon tapos run ang paghapnig, hinayhinayun nga itakup para nga indi magbungkag ang hapnig. Ibalansi ang pihak kag pihak ka sangka mano, kag bariun ang tinuhogan. Iligpitun ang tangkap kang tinuhogan, kag ihipidun ang kinitaan kang minano. Para nga indi mabungkag, ibugkusan ria kang opis nga bali tatlo ka bugkus. Isara sa ibabaw marapit sa tinuhogan, sa tunga ka minano, kag sa ubus marapit sa tangkap. Bahul ang binugkusan sa ibabaw kag gamay tana sa idalum. Ang tabako nga sangkamano puro lang gid ria ugat lantawun hay ang dahon natago sa sulud kang minano.
Ang pamaagi kang paghitso kang tabako, maduro nga lapak ang maagyan halin sa paghapnig hasta nga mahimo nga sangka pardo. Duro nga pilpil para nga magkupus, kag ginabutang lang dyan sa binit kang balay nga nakahipid kag ginahagay para nga indi maggup-upon. Tabako man lang ria, bay-i lang kon ginasakaan kang manok kag ityan ilabi run gid kon wara ti tawo sa sulud kang balay, kag kon gabii, ginadugsingan kang mga giting ang ginpardo nga tabako. Amo ria nga wara gid takun ganahi mag-intra ka panabako. Ginaantungan ako kag dya makalipung bisan nga panapugan lang. Naayawan gid takun kang panghapnig kag histo kang tabako nga ria. Pero ang nabuul ko nga leksyon amo nga nangin hipid ako sa pag-obra kag nagmabinuligun. Nagsagad man ako maghapnig kang tabako.
Husto nga paggamit: Ang hapnig ginagamit lamang sa mga malum-uk nga bagay, parehas kang bayo ukon tabako.
Halimbawa: Ang mga bayo sa sulud kang aparador nakahapnig. Mahipid lantawun.
Kabaragubay: hapnigun, maghapnig, naghapnig, ginhapnig, kahapnig, ipahapnig, manoghapnig, harapnigun, nakahapnig, parahapnig, hurohapnig, iharahapnig, harahapnigun, panghapnigun, hapnigunun
Kabaliskadan: bukun ti hapnig, indi hapnig, nagaburosangsang, laghit, rapta