Santikanay kang Kultura
ni Linda C. Arnaez-Lee
Ginsug-alaw ako kang nagatagiti nga init pagguwa ko halin sa Pusan subway station. Nagkontratahay kami kang akun amiga, si Manang Lucy, nga makitaay sa Lotteria, ang ala-Mcdonald kag Jollibee kang Korea. Bag-o lang tana nakauli halin sa sangka bulan na nga bakasyon sa Pilipinas kag dara na ang ginpabakal ko nga Calumet para sa akun purutuhon.
Paglaktud ko pa lang sa karsada nakita ko run tana sa salaming nga dingding ka Lotteria nga nagapungko kag nagapamaypay kanakun. Dyan lang sa atubang ka karsada ang Lotteria. Pag-abot ko, nakaorder run tana ka Coke kag french fries. Dayon na bukad kang ana mga dara. Gintaw-an na ako ka sangka putos nga pinakas nga hambal na ginhimo mismo kang anang magurang sa Pilipinas. Gindawu na man kanakun ang sangka putos nga dried mango kag Calumet nga akun ginpabakal.
"Hoy, man-an mo bala nga naglayas si Grace kag nagtawas sa kabit na nga Pinoy?" hambal kang sangka pinay sa pihak nga lamisa. Bataun pa dya kag ang ginsuksok sangka t-shirt nga nagadukut sa lawas kag short nga maong nga haros daw magguwa run ang igot-igutan. Uso kadya ria sa Korea! Apat sanda nga nagapungko kag samtang sige usang kang french fries, sige man ang istorya.
"Hay kon ako man, amo man ra himuon ko. Sa pagkakuripot abi ni Korikong kag mahina pa sa kama!" ang hambal kang tupad na nga gatararawis ang bibig sa paghambal kag may dara pa nga panguhit.
"Kilala ko ra si Grace," ang hambal ni Manang Lucy. “Dyan ria gaobra sa Pinoy Bar kag may tatlo ka bata. Umpisa nga nagpart-time diyan, nakakita ka Pinoy nga nagaobra sa paktorya," ang paathag pa gid ni Manang Lucy.
“Ti kondi disgrasya ang guwa na. Kaluluoy man tana to ang mga bata nga ginbayaan na,” dugang pa gid ni Manang Lucy.
Paano abi, laban sa mga Pinay nga nakapamana ka Koreano, ginakumparar nanda pirmi ang sitwasyon sa Pilipinas kag sa Korea.
Sa Pilipinas ginapangaluyagan ukon ginasirbihan (adored) ang mga bayi. Kon sa tiempo pa kauna ni Apoy kag ni Uway, antes mag-asawahay, manag-ub anay ka tubig kag mamis-ak ka kahoy si Ontoy sa sulod ka sangka semana antes sabtun ni Acay ang ginatanyag nga paghigugma. Sa Korea, naghalin sanda sa panahon kang mga hari (monarchy) nga kon sa diin ang bata nga laki ginapakabili ukon ginapakahamili sa tanan. Ang bata nga laki amo ang manubli kang trono bilang hari. Ang bata nga laki amo ang ginapadara sa inaway ukon giyera sa pagdampig ukon pagsakup kang sangka teritoryo. Ang bata man nga laki amo ang nagapadayon kang lahi kang sangka pamilya. Gani ang mga laki bisan ano ka imol sa anda panimalay, ginakabig nga hari. Ginasirbihan. Ti, mareklamo si Pinay nga bisan manghugas ka pinggan indi makamaan si Koreano. Man-an mo nga hari, pahugasun mo ka pinggan? Lain tana sa Pilipinas. Halin sa panindahan, pagraha, panghugas ka pinggan hasta sa panglaba kag paglibang ka bata ginahimo tanan ni Pinoy. Romantiko pa si Pinoy. Makita ang ebidensya sa sine kang Pinoy kag Korea.
Kon magsungon si Pinay, dayon layas sa balay. Gahulat-hulat nga abatun ni Koreano. Pero daw indi gid ria matabo hay para kananda, kon aram ikaw maghalin dapat aram man ikaw mag-uli. Indi tanda mag-alaw-alaw kanimo.
Kon magpatunga si nanay, mahambal si Pinay, “Sin-o piliun mo? Ako ukon si nanay mo?” Amo dya dayon mga hurubatun natun kon gusto natun taksun ang paghigugma ni Nonoy. Pero kwidaw kaw, indi ria magsalir rugya sa Korea. Para kananda pwedi maislan ang asawa pero ang nanay hindi. Sa bugu nga istorya, amo ria kadalum ang relasyon kang sangka nanay kag bata nga laki rugya.
Ti, kon wara dya naintiendihan ni Pinay, ano bay ang guwa na? Laban-laban diborsyo, indi gani layasan na si Koreano. Dar-un ang bata sa Pilipinas kag indi run magbalik sa Korea.
Amo dya nga sahi ka istorya pirmi ko mabatian kapin pa gid kon rugya ako pirmi sa Texas Road.
Tanan nga sahi ka istorya rugya mabatian sa bisan diin lang nga hilit hilit kang Texas Road, sangka karsada sa Pusan station kon sa diin nagakurubay ang mga restawran, bar, kag night club. Rugya man pirmi nagapaamulya ang mga OFW kon wara ti obra kag ang mga Navy nga Ruso kag Kano. Amo man ang mga obersis nga mga Pilipino sa tagsa pagdungka ka barko. Anu-ano na lang pista kon magdungan ang day-off sa paktorya kag ang pagdungka ka mga barko. Temprano pa nagaparada run ang mga bayi nga kuno mga GRO.
“Ti, Manang Lucy, mauna kami kaninyo!” ang hambal kang bahi nga nakamaong kaina, dayon tindug kag butung kang short paidalum. Sagi suksok ka short kag butung-butungun, sa pinsar ko.
Ginhatud ko sanda kang akun panuruk hasta sa gawang. Pagkatapos, naglisensya man ako nga mag-uli hay duro ang nagahulat sa balay. Hari man si Bruce sa amun balay, ako gihapon ang alas!