Pagpanginsapo ka Nabilin nga mga Damgo
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica
“Ay, abaw, Mundo! Daw ginasulud ako sa pasok, Mundo!”
Amo dya kuno kauna ang paranangisun kang amun apoy, si Oway Takya nga asawa ni Oway Mundo. Imposible nga sitwasyon ang pagsulud ka tawo sa pasok. Tuman ka tayog dya nga sugid, sangka “exaggeration” agud ipabatyag ang pisikal kag sikolohikal nga pagkapiut, pagkadulum, kag pagkawara it paglaum kag sarang malisuan. Daw amo siguro dya ang pamatyag kang atun mga kasimanwa nga ginwaswasan kang pinakamabaskug nga bagyo kang siglo.
Diin natun pangitaun ang mga tinaga nga makapahagan-hagan kang baratyagun kag paminsarun ka mga namatyan, nailo, nagutman, nauhaw, naramigan kag nawad-an kang parangabuy-an? Ayhan wara it tinaga nga makasangkol sa pagpapabutyag kang kasubu, kapin pa kon may kabuhi nga nadura. Mas kulang pa gid ang mga tinaga nga sarang makapabutyag kang atun pagpakig-unong. Pero bisan pa, nagatinguha, nagalaum gid lang kita nga ang atun mga tinaga, paagi sa sulat man ukon hambal makabulig bisan maniki.
Para kanakun rugya sa marayu nga nagaturuk lang sa telebisyon ukon nagabasa kang mga balita, mabudlay ang pagsulat, ang pag-ukay ka mga tinaga sa pagtahi ka mga sugid. Samtang rugto sa akun isla, amat-amat nga ginahuman ang sangka malapad, tinambi-tambi nga kapay kang mga istorya: mga istorya kang kahadluk kag pagkalampuwas, pag-ampo sa Makaako kag paghulat sa bulig, pagkadura kag pagpangita kag pagkiritaay ka mga myembro kang pamilya, kaisug kag pag-ugyon kang mga nagtabang, kaurugut kag kahuruya nga mga istorya kang pagpangibabaw kang personal nga ambisyon kang iban nga mga politiko, mga sugid kang pagbayad kang utang nga kabaraslan sa mga nalisdan, pag-ulikid sa isigkatawo nga wara nagaturuk sa partido, reliyon, ukon rasa. Sa pagkaduro nga mga istorya.
Ang kalabanan ka mga sugidanun una ginpautwas sa baba tungud amo dya ang labing madasig nga paagi. Ang “oral narratives” amo ang una nga nadokumento kag ginwaragwag sa mga radyo kag telebisyon. Tungud sa teknolohiya kang komunikasyon, napadasig man ang paggwa ka mga “e-narratives” pinaagi sa mga panawagan, pagsaysay kang sitwasyon, mga litrato, kag mga video sa Facebook. Ang dyang una nga mga pagpautwas nagbantala sa kalibutan kang pagkinahanglan kang bulig agud makasugpon sa kabuhi kang mga naapektuhan. Nagbaha ang mga litrato kag mga pag-anunsyo ka mga paagi kon paano ipadara ang mga bulig hasta nga sa urihi, nagtupa gid man ang bulig kag nagapadayon pa.
Pero ka duro pa gid nga mga sugid ang ginahuptan lamang sa dughan kag paminsarun. Magapabilin dya nga sangka mabug-at nga paras-anun kang maluya run nga baratyagun. Gani kinahanglan gid man ang pagpautwas, ang pagsugid kang mga istorya agud mabuhinan ang ginalukdo kang dughan.
Naumpisahan run dya kang atun mga kaabyanan kag mga kasimanwa nga atun man nabasahan kag nakita sa mga ginapabutyag sa Facebook . Makuon basi ang iban: ay, ti, bukun takun ti manunulat ukon journalist. Wara nagakinahanglan kang lagting ukon kilala nga manunulat ang atun mga kasimanwa nga nalisdan agud may magdokumento kang andang istorya. Ang importante amo nga mapabutyag kag mabuhinan ang ginalukdo nanda nga kalisud, may nakasaksi, may namati, kag may naghimurat pagkit ka mga tinaga, mga litrato, ukon mga video. Amo dya ang gahum kang teknolohiya kar-on, ang madasig nga pagpalapnag kang istorya nga makapukaw kag makaresulta sa ginakinahanglan nga aksyon ukon hublag.
Nawasdak, ginlupad, gin-anod kang bagyo ang mga handum. Pero may kabuhi pa nga nabilin gani may bahul nga rason sa pagbangon, pagpasalamat sa Makaako, kag sa pag-umpisa liwan. Malisud pero padayon ang pagpang-ukay kag pagpanginsapo kang nabilin nga mga damgo.
Sa atun padayon nga pagtambi-tambi kag pagtahi kang kapay kang mga sugidanun, kabay atun mabatyagan kag mapadangat man ang kainit kang pag-ulikid sa atun mga kasimanwa kag isigkatawo. Kabay makabulig kita sa bisan ano nga paagi sa pagtambal ka mga lagub sa tagipusuon. Sa atun ginapaabot nga pagsaulog kang pagkatawo kang atun Ginuo, kabay kita makapaambit kang grasya ka paghigugma kag kalinung.
*Litrato: Himo kang tagsulat.