Siribtun nga Ungon
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica
Mainit nga pagpanamyaw kag pang-abiabi sa tanan nga nagahapit rugya sa DK, sangka bag-o kag dugang nga tiripunan kang mga nagapalangga sa Kinaray-a.
“Siribtun nga Ungon” ang akun ginpili nga ngaran sa dya’ng akun pagaumpishan nga mga panghuna-huna nga ipaambit ko rugya sa DK. Sa atun pagpangabuhi, ayhan nakasampura man kita ka mga tunok ukon dugi kag nakaagi nga natunok ukon nasalugsugan. Gamay nga hitabo, rayu sa kamatayun ugaring masabad. May hapdi ukon sakit kita nga mabatyagan kag kon kis-a may gamay nga dugo. Kon masalugsugan, laban ang atun himuon amo nga gabuton ang dugi, tunok ukon salugsog. Kon kis-a mautod ang tunok ukon salugsog kag ang nautod nga tangkap nagapabilin sa atun panit. Amo dya ang ungon, mala-pituk ukon mala-buhok nga nagasunlog sa atun panuruk, masapdul kon tandugun kag may hapdi ukon gamay nga pagngut-ngut, kapin pa kon mabasa. Ti, amo run dya kag mangita kita ka sibit ukon dagum agud sibtun, luk-adun kag pagwaun ang ungon.
Sa atun pagsibit, may dara liwan dya nga kahapdi ugaring indi kita mag-untat ka tuslok kag kuhit hasta atun mabuul ukon mahukas and dya’ng panulay nga ungon. Kasulhay ang atun mabatyagan pagkatapos. Laban lawayan man lang natun ang gamay nga pilas kag padayon liwan kita sa atun buruhatun. Ang salugsog kag ang gamay nga ungon, pati ang gamay nga sakit ukon hapdi atun run man malipatan.
Ayhan kaduro run nga mga salugsog ang atun naagyan kag kaduro man nga ungon ang atun run nasibit. Kon atun isipun, gamay dya nga hitabo kag rayu tuod sa piho nga kamatayun ugaring ginhurayan gid natun ka pira ka ginutlu kang atun panahon. Nag-untat kita kang atun ginahimo sa pagtugru kang atun igtalupangud sa ungon nga kinahanglan atun sibtun kag bul-un agud kita makapadayon.
Pero bukut tanan nga ungon siribtun. Kang Mayo nagbakasyon kami sa Antique. Narigos kami sa baybayun kang Sebaste kag nakalapak kang tayong (sea urchin) ang akun magurang nga bayi. Abaw, daw angay lang kuno nga durungan gintuslok ang ana’ng kahig kang sanggatos nga mga dagum. Nagtakas kami tanan sa pag-usisa kang daw makatiringala nga nagturuhaw nga mga ungon, sobra napulo nga nagairitum sa ana’ng buol gid laban. Kuon ka sangka bugto namun, abaw dali, nami gid dya sibtun. Kuon ka amun magurang nga indi pagsibtun. Ihian lang kuno hay matunaw ang ungon sa ammonia kang ihi. Amo ra kuno ginahimo nanda sa biology class kauna. Nabalaka gid kami nga naluoy gani nga daw mga wara’t huya kami nga nagbinunulus-bulus ka pangihi sa ana'ng kahig bisan daw alang-alang pa ang amun irihiun. Naglus-aw gid man ang iban nga mga ungon pero duro pa bilin. Sa urihi, may taga-baybay nga nag-agi kag nagkuon nga bulngon ka langgaw. Nag-ayad man gid kag nag-amat ka lus-aw paghurum sa langgaw.
Duro pa nga klase ka ungon ang atun maagyan sa atun kabuhi kag matuod, bukut tanan sarang natun masibit. May ungon kang dughan ukon baratyagun nga panahon lang gid kuno ang makabulong. May ungon man ka paminsarun nga mas budlay pa gid bulngon hay ang pinsar tam-an ka aram magpakuno-kuno.
Hasta rugya run lang ako anay hay basi masalugsugan run mata ninyo ka basa, salamat gid.