<![CDATA[DUNGUG KINARAY-A INC. - Maria Milagros C. Geremia-Lachica]]>Sat, 04 Nov 2023 13:13:11 -0400Weebly<![CDATA[Sa Naglupad nga Ilahas]]>Thu, 03 Oct 2019 22:53:17 GMThttp://dungugkinaray-a.com/maria-milagros-c-geremia-lachica1/sa-naglupad-nga-ilahas
Picture
Litrato halin sa https://www.pinterest.com/pin/343188434103291036/


​Sa Naglupad nga Ilahas
(Para kay Akay Felicia Flores)
 ni Maria Milagros Geremia-Lachica

 

“Ilahas ako
bisan nasiud, indi madakup
bisan nadakup, indi mahagup
hay ang pagkailahas sa akun tul-an tuduk.”
 
Hay wara run Ikaw, pasogti ako
sa pagsabat ka dyang imo binalaybay
nga sa pagkatahum, sa pagkadalum, 
sa pagkasubu, kag sa pagkasampat
ka mga tinaga nga imo ginbilin;
naglabay ikaw kag hinali naglupad, 
ikaw gid man ang ilahas.
 
Sa imo pagpanaw,
kami nga imo ginbayaan,
ang ginsiud, ginkorong sa mapait
kag matam-is nga paghandoraw
ka mga kahapon nga ikaw,
kaimaw namun, hagup
kag nagpalangga.
 
Lupad, Ilahas, kag mag-inum
sa mga busay ka Madyaas,
ang Tinagong Dagat nagahulat
sa imo pagsalum, nagapamaypay
ang mga kakahoyan sa Porras;
kabay magpabilin ikaw
nga hilway.
]]>
<![CDATA[Ang Akun Epipaniya]]>Sat, 12 Jan 2019 21:44:45 GMThttp://dungugkinaray-a.com/maria-milagros-c-geremia-lachica1/ang-akun-epipaniya
Picture
Himo ni Elisabeta Hermann halin sa https://pixels.com/featured/the-three-kings-elisabeta-hermann.html


Ang Akun Epipaniya
ni ​Maria Milagros Geremia-Lachica


​Kang nagligad nga Domingo, ginsaolog ka Kristohanun nga katiringban ang Pista ka Epipaniya, ang pagpakita ka Ginoo bilang tawo, nga ginpabotyag kag ginsimba ka Tatlo ka mga Maaram (Magi) okon Hari. Ang dyang kapistahan nabantogan nga Pista ka Tatlo ka Hari. Kang gamay pa ako, ginakakunyagan gid namun nga magborogto ang dyang pista tungud amo dya ang adlaw nga maboksan run namun ang amun rigalo nga kono halin kay Santa Claus.
 
Sa kaagahun, sa adlaw ka Paskwa okon Pagkatawo, ang amun mga rigalo nagatohaw sa idalum ka Christmas Tree. Ang amun Christmas Tree kato wara ginbakal kondi gintapas ni Tatay halin sa bahul nga sanga ka kon ano nga kahoy sa palibot ka balay. Ang pagpriparar ka Christmas Tree ginaompisahan kato pag-abot ka bolan nga Disyimbri, kag bukut sa bolan nga nagatapos sa “ber” pariho kar-on nga mga panyimpo. Ang sanga ginapatindug namun sa bahul nga lata ka gatas okon mantika, kag ginadaskan ka bato palibot agud magpag-un kag indi malingkang. Ang lata ginapotos sa nagasiling nga mga papil okon mga porotos ka rigalo sa Christmas. Nagagonting kami ka mga papil nga nanarisari ang kolor kag ginahimo namun nga kadina kag ginasokbit palibot sa mga sanga. Nagapanipon man kami ka mga hapin ka nanarisari nga mga dolsi agud ipotos sa magagmay nga mga bato nga amun man ginabitay imaw ka mga Christmas card kag mga ribon.
 
May pakaisa kami nga nagtodlo kon ano ang paghimo ka snow nga ibutang sa sanga, angay sa mga litrato sa Christmas card nga amun nabaton. Sangka hapon ang amun gin-osik kag tunga sa barita nga Perla, ang poti nga habon panglaba, ang amun ginkisyap ka manipis kag ginbati sa gamay nga tobig agud mahuman ang snow. Wiskan kono ka asin agud maghabok kag indi maglopyak ang snow, laygay pa gid ka amun pakaisa. Masadya ang amun pagbutang ka dyang nagapakono-kono nga snow sa mga sanga. Pagsonod nga hapon, tungud sa sobra nga kapaang ka tyimpo, natonaw ang snow sa sanga, nabasa kag nagrulubad ang amun kadina nga papil.
 
Wara pa maoso ang tinaga nga recycling, si Nanay maukud nga nagapatigayon run ka dya sa balay. Ginaandaman gid namun ang pagbokas ka mga rigalo tungud nga sarang pa gamitun liwan ang papil, kapin pa kon manami dya kag may aman pa nga mga ribon. Ang mga Christmas card kag iban pa nga mga card, kapin pa ang halin sa iban nga mga pongsod, wara ginatablug. Tanan ria ginahapnig gid kag ginatago sa sangka pola nga bag. Gani kon ano man ang mga kinahanglanun sa pagponi ka Christmas Tree, sa pagpotos ka rigalo, okon sa mga proyikto sa Art, ang pola nga bag amo ang amun darangpan.
 
Sa kaagahun kang Pagkatawo, sa pagkasadya lang turukun ang dalum ka Christmas Tree nga napalibotan ka mga rigalo. Man-an namun nga kada isara kanamun may rigalo. Ogaring ang pagbasa ka nagabarakang nga ngaran sa pinotos daw sangka tampuyung ka kalipay. Tampuyung tungud baskug kag dasig ang pagkabatyag kag may dara nga nagabitibiti nga kaugtas tungud nga sa Pista ka Tatlo ka Hari pa maboksan ang dyang pinotos. Amo dya ang pagsorondan ni Nanay. Wara kami ti mahimo sa adlaw ka Pagkatawo kondi ang pagkaput, pagkumukumu, pagsimhot kon may masimhotan kag ang pag-uyug ka pinotos kon bala may mabatian kami nga kalaykalay. Nahimo gid lang nga sangka malawid nga sipal ang pagpakut ka sulud ka rigalo. Indi mabasol nga sa pira ka adlaw, nasapwan run lang namun nga may gamay nga pinang-itan ang sangka pamosod ka rigalo ka akun libayun. Nagsogid tana nga man-an na run kon ano ana rigalo.
 
Ayhan nasadyahan lang si Nanay magturuk sa Christmas Tree nga napalibotan ka mga rigalo kag malyag tana nga palawidun dya hasta sa matapos ang pagsaolog ka Paskwa. Tinoig nga ginasonod dya namun sa balay. Nagaiskwila run kami sa kolihiyo ka akun magorang kang nagriklamo kami kay Tatay ka dyang pagsorondan kon Paskwa. Nadumduman ko pa nga nagmiting kami sa balay kag nagboto nga boksan ang mga rigalo sa adlaw ka Paskwa. Magahud kag masadya ang amun pagboto nga gin-ogyonan ni Tatay. Si Nanay, bisan napyirdi, nagkadlaw lang.
 
Sa kadya nga Pista ka Epipaniya, nagsanag sa akun pinsar ang dogang nga paghangup sa istorya ka pagkatawo ni Hesukristo kag ang tatlo ka hari. Ang lapsag nga si Hesukristo wara ti rigalo nga ginbaton sa adlaw ka anang pagkatawo. Masulud sa darwa ka simana pa antis mag-abot ang tatlo ka hari nga may dara nga rigalo nga bolawan, insinso, kag mira. Napolo kag darwa ka adlaw run nga ginbata si Hesus kang nag-abot ang anang rigalo. Tungud sa amo dya nga paminsarun, akun man nahangpan ang pagsorondan ni Nanay kato kang gamay pa kami. Andut abi nga mabokas kami ka amun rigalo nga wara gani ti rigalo ang lapsag nga may ginasaolog nga kaadlawan?
 
Liksyon sa pagpasinsya kag disiplina sa kaogalingun ang paghulat kag pagpaiway. Mabudlay gid ang pagdisiplina kang kaogalingun kag ang pagpaiway ka mga bagay nga nagatogro kanatun ka mahapus kag madasig nga kaborosgan okon katomanan.

]]>
<![CDATA[Sangka Pagpangilala]]>Sun, 08 Jan 2017 05:00:00 GMThttp://dungugkinaray-a.com/maria-milagros-c-geremia-lachica1/sangka-pagpangilala
Picture
Himo ni Maud Durland halin sa https://in.pinterest.com/pin/179158891402220759/


Sangka Pagpangilala
(kay DPL, 1952-2015)
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica


Mabug-at ang gal-um nga nagdara kang karamig
nga nagkupkup angay ka pangarwa nga panit
nagpotos sa dughan kag nagkunup
sa bog-os nga paminsarun


Kang ikaw nagpanaw

Makasirilaw, madoagun kato ang atun tingadlaw
asol ang dagat nga naghani, nag-agda sa paghapit
ang langit sangka malapad, malimpyo nga ispiho
nga gintangra ka mga lila nga nagsirinaot
imaw sa mga pispis sa atun hardin

​Tungud sa pagkasariit katong tingadlaw
suud ko nga nakilala 
ang karamig

​sa imong pagpanaw.

]]>
<![CDATA[Kurtina]]>Wed, 31 Dec 2014 03:30:19 GMThttp://dungugkinaray-a.com/maria-milagros-c-geremia-lachica1/kurtina
Picture
Himo ni Judith Hudson halin sa http://www.tripoligallery.com/show/judith-hudson--a-midsummer-nights-dream


Kurtina
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica


Ang atun matuod-tuod nga baratyagun
angay ka sangka bag-ong kasal nga birhin
sa anang una nga gabii,
may kahuya kag katahap
nga mahublasan kag masanagan
hay sa kasanag sarang mahusgahan
kag matakus ang pagkakulang
ukon mapamatud-an ang ikasangkol;

Gani nagapalipud kita sa kurtina ka mga tinaga
atun gintun-an ang nagakaigo nga inoghambal
bisan pa nga daw malyag kita mangbuklas
kag mangwahig ka dyang kurtina
sa pagtiyabaw, pagtumbo, pagsinggit,
pagtampa, pagharuk ukon paghakus;

Ang mga tinaga nga atun naman-an
kulang ukon kabos pa sa pagpabutyag
ka atun dalum nga mga hibubun-ut.


]]>
<![CDATA[“Laughing Gas” ang Akun Ginpili]]>Sun, 27 Apr 2014 17:21:27 GMThttp://dungugkinaray-a.com/maria-milagros-c-geremia-lachica1/laughing-gas-ang-akun-ginpili

“Laughing Gas” ang Akun Ginpili
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica


“Ectomy” lang ang nahawidan ko sa hambal ka dentista. Daw ginkuritaan atay ko sa kulba kang bag-o nga sentensya. Masobra anum run ka bulan nga ginpatay paagi sa root canal ang sangka unto ko nga naglitik kato. Nabutangan run dya ka crown kang nabanhaw liwan kag nagsakit. Nagpaathag ang medyo gwapuhon nga dentista nga ang pagahimuon na nga operasyon amo ang pinakaurihi nga pamaagi antes gabuton kon indi gid matabangan. Daw naugut ako sa pagpinsar sa dentista kato nga nag-root canal. Pigaw siguro pag-obra na kag daw nag-alsa ang akun limug sa pagpamangkot. Mayad man kuno, ang daw may pagtabon nga sabat kanakun bisan pa nga sa lain man to nga opisina. Ginpaathag na nga kon kis-a, may nagakatabo pareho kang akun kaso.

Wara ako kamaan ka mga detalye ka dyang dental procedure kag wara ako ti tuyo nga ukayun ukon tukibun kon ano man dya. Daw nagburon ang akun pinsar, kapin pa kang naghambal ang dentista nga mga darwa ukon tatlo basi ka tahi ang kinahanglan pagkatapos. Hay, nga sa pagkasibuyasbombay! Kon tahiun, buut hambalun may hiwaun ukon gutrun! Ay abaw tabi, andut ako pa nga sa pagkatalawit sa dentista?

Pagkatapos kang konsultasyon, ginpapili ako ka adlaw kon san-o mabalik para sa operasyon. Ginpapili man ako kon ano pa ang idugang sa kinaandan nga anestisya agud tawhay ang akun pamatyag. Ang nitrous oxide (NO) ukon “laughing gas” gamay lang gawa baraydan pero kon gusto ko gid kuno nga malipung, masobra sa tres syentos dolyares ang baraydan. Ay, sus ta, sa bili pa lang daw malipung run ako dayon. Pero basi pa lang baydan ka insurance ko, pamangkuton pa kuno nanda. May tatlo pa ako ka semana sa pagbinagbinag kang akun garastuhon agud lamang masalbar ang akun yuhum.

Nagaparapit ang adlaw kang akun pagbalik sa dentista, nagatukar man ang akun kulba tungud nagalagaw ang akun imahinasyon. Ginpili ko ang adlaw pagkalipas kang April Fools Day para sa akun “ectomy.” Tamad ako mamati ka mga dinungol sa adlaw ka operasyon kang akun unto. Nagaamat parangramig ang akun mga alima kang nagparapit ako sa front desk. Huud, mabayad ako para sa laughing gas. Bukut karadlawan dya hay indi gali pagbaydan ka insurance pero mayad hay may health savings plan man ako.

Bilog ko run nga kalawasan ang nagparangramig pagpungko ko sa siya. Gintakud kang dental assistant ang gamay nga hose nga may darwa ka garaw-an kag natuon dya sa darwa man ka buho kang akun irong. Lima ka beses nga nagginhawa ako ka dalum agud maumpisahan ang bertud ka NO. Nabatyagan ko ang paghagan-hagan kang akun kakulba kag pagmag-an kang akun laswas. Daw gusto ko lang magyuhum pero dyan run si Doc nga nagakuon nga manganga run para sa pinakabudlay kuno nga parte para sa pasyente, ang pagtuslok ka dagum sa lasi agud matayon ang anestisya. Wara magbuhay kag nagparangdamul run ang akun pingig hasta sa irong. Ang operasyon ipatigayon sa tuo nga unto sa ibabaw. Sa wala, ginpakagat ako sa biteblock nga daw kiwal ukon bangil agud indi makapoy ang akun pagnganga.

Kapira mamangkot si Doc kag ang assistant kon OK lang ako. Nami man raad ang mga dentista hay may kabalaka sanda sa andang pasyente pero amo dya ang indi ko mauyonan. Ano bay kara pagsabat hay may kiwal baba ko? Mayad siguro taw-an nanda ang pasyente ka karatula nga may nakasulat nga OK kag NOT OK agud ibayaw lang ang sakto nga sabat. Indi run dapat magtinguha pa ka hambal ang pasyente nga may mga gauze pad, may biteblock, may mga hose ang irong kag baba. Hala man sanda ka pamangkot. Ahaw gid lang nga urangul ang masarangan ko nga huni.

Nag-umpisa run ka linagatik ang mga instrumento sa lamisa nga wara ko gid ginturuk kang ginadara pa lang dya pasulud. Indi ako gusto magturuk ka korte, kabahul, kagamay, kalabug, kabugu, katarum, ukon kaduruhon kang mga garamitun. Nakapangamuyo run ako kag ginbug-os ko ang akun pinsar kag pagsarig sa abilidad kang dentista kag sa nagabulig ka na. Ginpakamayad ko nga magkonsentrar ka pamati sa musika kang radyo nga nagatukar sa bilog nga opisina. Nagapamuno gid ang kanta ni Bruno Mars. Kasuruka run gid ang dyang kanta para kanakun pero tanhaga nga hinali lang daw sa kanami kang mga linya: “‘cause you’re amazing, just the way you are … ” Hinugay gani takun Bruno Mars, ha, naman-an ko nga ang NO tana nga dya ang amazing. May sangka kanta pa liwan nga daw club music, nagaliwan-liwan kag nagaragubdub nga daw nami sautan.

Ang bahul nga sisti kang nabatian ko ang makangiridlis nga paghagung kang dental drill. Dungan man ang pagwangal ni Miley Cyrus kang “I came in like a wrecking ball .…” Haysus, tabangi ako, kon sin-o man ang patron ka mga unto! Pero utok ko lang ang nakulbaan kag wara manaog sa akun dughan. Nami man angud ang akun pamatyag. Ay, ano ayhan ang ginahimo ni Doc nga daw nagapangluk-ad run ka kopras. Unto ko tabi ang paya? Basi nagapangali man si Doc ka banayan? Sige pa wangal ni Miley, “Yeah, you wreck me, wreck me .…” Abaw, huud, ako ang nervous wreck nga daw maharakhak, ginautis ka kanta sa akun pinsar. Ay, panulay nga anghel dyang NO. Wara gid ako ti sakit nga nabatyagan.

Mga kwarenta minutos, tapos run kuno pero gin-xray anay antes gintahi. Daw naglaimnan lang akun pamatyag kang nagduut ang hilo sa akun pingig. Amo siguro ra hay daw budlay batunon nga ginhiwa ang akun lasi. Natapos gid man ang akun apicoectomy. May mga reseta para sa antibiotic kag pangontra sa sakit kag ice bag nga ginhampul sa akun sampihak nga pisngi. May mga pamilin-bilin ang dental assistant kag mabalik kuno ako liwan sa darwa ka semana.

Nagtindug ako nga malipayun man gihapon bisan sambangian ang yuhum. Sa indi magbuhay, mapuas ang epekto kang NO. Sa indi man magbuhay, mangin bug-os liwan ang akun pagyuhum kag ang epekto na karia sa akun masug-alaw magapabilin sa malawid nga panahon. 

- Katapusan -


* Litrato: Halin sa http://www.muchanu.com/painting.html.
]]>
<![CDATA[Dugang Sa Tyempo (DST)]]>Sat, 15 Mar 2014 22:43:29 GMThttp://dungugkinaray-a.com/maria-milagros-c-geremia-lachica1/dugang-sa-tyempo-dst

Dugang Sa Tyempo (DST)
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica


Kang nagligad nga Domingo, garut ang panguy-ab kang mga nakahingagaw bugtaw para sa alas-otso nga misa. Alas syete pa lang raad kon basihan ang standard time ugaring nag-umpisa run ang Daylight Saving Time (DST). Daw natapungawan ang mga katawhan nga ahat nagbangon halin sa pagbarikutot tungud maramig kag medyo dulum pa.

Suno sa kalendaryo rugya sa Amerika, sa Marso 20 pa kuno ang una nga adlaw kang spring. Kon nakapamala ikaw ka snow haros kada semana kang nagligad nga darwa ka bulan, bukut katingalahan kon nagadali run ikaw nga mag-init ang kalibutan. Ugaring sa tuman nga kalangkag para sa paarabuton nga tag-irinit, malipat ikaw nga may baraydan gali kag ang nagapanukot amo ang inoras ukon tyempo.

Kon nakatyempo ikaw hapit rugya sa DK kang sarang adlaw, ayhan nabasahan mo ang mga panghunahuna ni Stephen Louie R. Checa parti sa tyempo kag ang pagkakulang ka dya pirmi sa atun pagpangabuhi. Ang dyang ginaturuk nga pagkakulang tungud siguro sa kasakuun kang mga buruhatun, sangka reyalidad nga ginkapitalan, ginbaligya, kag ginginansyahan. Halin sa pagkaun paagto sa mga kagamitan, hasta sa mga serbisyo, ang tanan naangut sa tema nga nagapatigayon kang pagpahapus ukon pagpadasig agud malagas ang pagdalagan kag pagkadura kang hamili nga ginutlu kang tyempo.

Ano ayhan kato ang tawo kang wara na pa masapwan ang kalayo? Ginapanuruk ko ang pagtangra na sa adlaw, ang pagpanilag na sa anang palibot. Ang anang mga hirikuton nasandig halin sa pagbutlak, sa paghingudto kag sa pagtunod ka adlaw. Kon may kasanag, may maobra. Pagsamput ka dulum, untat ang hirikuton kag pahuway ang lawas. Simpli ang pangabuhi. Kang nasapwan na ang kalayo, daw angay lang nga nasugpunan ang anang adlawun. Imbes nga ipahuway na run raad hay nagsalup run ang adlaw, nasapwan na nga sarang na gali himuon dayon ang raad hirikuton na para sa sunod pa nga aga. Ayhan rugya nag-umpisa ang saku. Ginapanuruk ko man ang kasaku kang mga tawo kato kang una nga ginpasiga ni Tesla kag Edison ang mga bombilya sa mga panimalay nga naanad sa kandila kag lampara nga lana.

Nagkulang bala ang atun tyempo tungud nagsaku kita? Masabat bala kang DST ang dyang pagkakulang kang tyempo, kapin pa sa panahon kang summer nga mas lawid ang kasanag sangsa kadulum? Ang sangka oras nga pag-abanse ka relo ginapatigayon agud nga may kasanag pa ang sirum. Kon panahon kang summer, ang alas syete sa gabii may kasanag kang alas singko sa hapon. Gani ang mga plasa, mall, kag boardwalk buta kang katawhan nga nagapamasyar, nagakinaun, nagagasto. Buhi ang ekonomiya sa dugang nga kasanag. Masaku.

Ang tyempo ukon panahon indi natun makaptan. Pero ang orasan ukon relo nga nagarepresentar kang tyempo sarang natun makaptan, mapaabanse, ukon mapaisol. Sarang man natun mapahuni it baskug sa pagpukaw kanatun. Kon nagaugut kita, sarang man natun nga itablug dya. Ayhan ang nag-imbento kang relo nakapinsar nga himuan na gid ka paagi agud ang tyempo may lawas nga makaptan, makita, kag sarang matadtad sa segundos, minutos, kag inoras. Gani makahambal ako nga may gahum pa gid man kita sa tyempo tungud sarang dya mahuray-huray.

Sa pagkamatuod, ang tyempo bukut kulang. Ang tyempo nagapabilin man sa gihapon nga may baynte-kwatro oras ang kada adlaw, standard man ukon DST. Ang atun pagbatyag kang pagkakabos sa tyempo bunga kang kapigaw kang atun desisyon sa paghuray kang atun dapat sakuan. Ang kasaku, angay kang tyempo, sarang man natun gamhan.


- Katapusan -

* Litrato: Himo ni Salvador Dali halin sa http://blog.onlineclock.net/clocks-that-melt-by-salvador-dali/.
]]>
<![CDATA[Ang Solusyon]]>Mon, 24 Feb 2014 20:21:37 GMThttp://dungugkinaray-a.com/maria-milagros-c-geremia-lachica1/ang-solusyon

Ang Solusyon
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica


Ikarwa ko nga tuig kato sa kolehiyo kag may sangka boardmate kami nga manogtapos run kang ana’ng kurso. Haros kada aga makita namun tana nga daw nagasaot samtang nagahulat ka turno na sa banyo. Yoga nga ehersisyo kuno para maghapus ang pagpamus-on. Nagkirinadlaw lang kami kag nagsaot-saot man imaw ka na bisan wara man tamun it nasambit nga problema. Kon kis-a, makita namun tana nga nagalumpiga sa ana’ng katre, nagapiyung ang mata, naga-“meditate.” Ang meditasyon daw angay man ka pagpangamuyo ukon pagbutang kang kaugalingun sa mahipus kag matawhay nga paminsarun. Pero imbes nga magluhod, ang nagapatigayon kang meditasyon masami nagapungko, ang ana’ng mga alima nagauntay sa ana’ng kilid, ang ana’ng mga palad nagakaya, ang kamumuo nagatabo sa natunga nga tudlo. Ginaturuk namun nga daw sa kabudlay gid kang ana’ng paglumpiga. Ang kahig nga wala nagatungtong sa ana’ng tuo nga paa kag ang tuo nga kahig nagatungtong man sa wala nga paa.

Sa yoga, amo dya ang ginatawag nanda nga “lotus position,” paathag na kanamun nga natingala. Ang lotus bulak kang water lily, nagahumlad sa pagtangra sa kalangitan kag nagasunod sa pag-ilig kang sapa pero indi maanod tungud ang anang gamot mapag-un nga nagaangut sa lupa. Angay kuno kang lotus, ang yoga espiritwal nga eksperyensya, nagapasunod sa ilig kang mga enerhiya kang kalibutan pero nahigot sa pisikal nga mga hirikuton. Gintiraw-tirawan man namun ang pagpungko angay ka ginaobra na nga lotus pero budlay kon bag-ohanun timo kag delikado kon piritun mo. “Half-lotus” lang ang amun masarangan kag ang “full lotus” nga anang ginahimo nagakinahanglan kang malawid nga pagpraktis.

Napukaw ang amun luyag sa mga ehersiyo. Mapinasensyahun tana nga nagpaathag kanamun nga ang yoga bukut lang ehersisyo kundi sangka pamaagi sa pagpangabuhi. Ang pag-ehersisyo bukut para lang sa pisikal nga ikamayad kang lawas kondi pagbutang sa balanse kang paminsarun ukon panghunahuna. Kaduro kang amun nga pamangkot kag gintaw-an na kami ka sangka manipis nga barasahun parte sa yoga. Sangka adlaw, ginhagad na kami nga magbisita sa yoga center agud makilala namun ang manunudlo. Ginpaathagan na kami nga importante ang giya kang sangka manunudlo kon magpatigayon gid man ka mga ehersisyo sa yoga kag labi run gid sa meditasyon.

Nanguyus kami pag-abot sa yoga center nga duro gali ang mga miyembro kag ang manunudlo sangka Amerikana. Sa amun pagtubang sa maistra, ginsara-sara na kami ka istorya kag gintaw-an kang amun sikreto nga ngaran ukon “mantra.” Ang mantra liwan-liwan nga ginakumod dungan sa pagpasulud kag pagpaguwa kang ginhawa nga nagabulig sa pagparelaks kang lawas sa meditasyon. Ang meditasyon sangka ehersisyo para sa utok, ang pagpurga kang paminsarun sa pagpagwa ka negatibo agud mapasulud ang positibo. Ang pagpatigayon kang meditasyon sangka paghanas sa pokus ukon konsentrasyon. Urihi run lang kag naathagan namun nga ang pagtugru kang mantra patimaan nga ginbaton kami kang manunudlo bilang bag-o nga mga miyembro.

Nag-umpisa kami ka pagsunod ka mga ehersisyo, meditasyon kag ang paghagan-hagan kag paglikaw, kon masarangan, sa pagkaun kang karne. Vegetarian diet ukon puraw ralaswahun raad ang ginarekomendar nga kaunun pero indi kami makalikaw sa isda kag itlog. Sa akun obserbasyon daw mag-an gid man ang pamatyag kang lawas kon wara pagkaun ka karne. Nangin interesado gid takun parte sa yoga kag meditasyon tungud nga daw mas dasig ang akun pagpasulud kang akun mga turon-an sa eskwelahan. Ang akun interes nagdara kanakun sa pagpang-ukay sa library kag nasapwan ko ang apat ka manipis nga mga libro parte sa Zen Buddhism. Gin-ubos ko ka huram tanan kag ginbasa.


Picture
Natabuan nga may natalana nga lecture ang amun maistra sa yoga. Buta ang bahul nga lecture hall. Gintaw-an kami ka maistra ka sangka problema nga dapat masolbar ukon mataw-an namun ka solusyon. Ang problema: May pato sa sulud ka botelya nga may gamay nga buruksan ukon baba. Paano kuno mapagwa ang pato sa botelya nga indi mabuka ang botelya kag indi man mapatay ang pato?

Sadya ang mga sabat. May naghambal nga bul-an ka lipak kag sutsuton ang pato, butungun ang ulo kag amat-amatun pagwa pero basi malitik ukon mabuka ang botelya. May naghambal nga daigan ang botelya kag basi magbahul gawa ang baba ka botelya kag makaguwa man ang pato, ugaring ti basi tostado run. Kaduro kang mga solusyon nga nahimo man nga karadlawan.

Nagayuhum takun sa binit. Amo gid dya ang nabasahan ko sa libro nga ginhuram ko sa library. Nanilag lang ako kag sa urihi nagbayaw kang akun alima. Kuon ka maistra, ti ano man tana ang imo solusyon? Ang akun sabat: ra run ang pato ay, nakagwa run! Nagtukap kang anang alima ang maistra, husto kuno ang akun sabat! Naghipus ang tanan. Nagpadayon ang maistra sa paghambal. Nahangpan ko gid kuno ang pagkagamhanan kang panghunahuna sangsa materyal nga bagay. 

Wara gid ako manugid nga nabasahan ko man lang ang sabat kag indi tungud nga napinsaran ko lang. Paglipas ka mga inadlaw nga nalipay kag naghabok gid ang akun pamatyag, ang akun konsensya indi mapahamtang. Sala ko bala ang magpatigayon kang pagpanalawsaw sa mga bagay nga gusto ko matukiban ukon maman-an? Wara man ti may nagapugung sa pag-ukay kag pagbasa ka mga topiko nga atun gusto tukibun. Ugaring pamatyag ko nga nagdaya ako, ilabi run gid sa mabuut nga maistra. 

Gani sangka adlaw, nangabay ako sa maistra kon pwede ko tana maistorya. Kang darwahanun run lang kami, ginbalik ko ang lecture na parte sa pato. Ginsugid ko ang matuod. Nabasahan ko ang solusyon kag bukut tungud nga nadakup ko gid ang punto kang ana’ng lecture. Nagharakhak lang ang Kana pero nalipay gid kuno tana kato nga may nakamaan maminsar. Pero mas nalipay pa gid tana nga nangin tampad ako sa pagsugid ka na bisan urihi run. Ginpamangkot na ako dayon kon ano ang akun ginpangbasa kag sin-o ang mga manunulat. Nangin masadya ang amun pagdiskusyon nga darwa. 

Gamhanan pa gid man ang pagbasa tungud may katungdanan kita sa pagsagod kang atun paminsarun. 

- Katapusan -


* Litrato 1: Himo ni Joel Magpayo Sr. halin sa http://artid.com/members/joelmagpayo/art/55689-house-of-solomon/.
* Litrato 2: Himo kang tagsulat.
]]>
<![CDATA[Lupa kag Baybay sa Pinggan]]>Wed, 08 Jan 2014 01:55:09 GMThttp://dungugkinaray-a.com/maria-milagros-c-geremia-lachica1/lupa-kag-baybay-sa-pinggan

Lupa kag Baybay sa Pinggan
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica

Maarado
Mamanggas
Mang-abono
Manghilamon
Mangani
Malinas
Mapahangin
Manglay-ang
Mapagaling
Manahup
Matig-ang
Para gid lang
Pinggan ni Nonoy
Masudlan.

Piro kan-on pa lang dya.
Wara pa maabay gani
Kon paano ang pagsaruk
Kang baybay
Agud mahimu
Ang asin nga darapli
Kag sa pinggan ni Nonoy
Liwan magkitaay
Ang lupa kag baybay
.


* Litrato: Himo ni Fernando Amorsolo halin sa http://palaisip.blogspot.com/2013_07_01_archive.html.
]]>
<![CDATA[Sa Mga Kaimaw sa Turugban]]>Thu, 02 Jan 2014 02:03:22 GMThttp://dungugkinaray-a.com/maria-milagros-c-geremia-lachica1/sa-mga-kaimaw-sa-turugban

Sa Mga Kaimaw sa Turugban
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica


Ang karbaw kang atun paminsarun
masaku sa pag-arado
ka malapad, daw wara’t katapusan
nga kapatagan kang panulatan
sa pulong nga namat-an;

Kon kis-a
mabug-at, nagapilas
ang singkaw kang pag-usisa,
paghikay kag paghusga
dugangan pa
ka dya’ng ginaguyod nga karosa
buta ka mga binagtung
kang pagsunod sa kinaandan,
katahap sa mga pagbag-o,
kahadluk sa kamatuuran;

Ugaring
dya’ng karbaw
kang atun paminsarun
padayon sa pag-arado
hay sa indi magbuhay
iririmaw kita sa paghurum
sa mabugnaw nga turugban
kang pagpati kag pagsaad
nga magpadayon kutub mapanggasan
kag may timgas nga aranyun
ang atun mga kaapuhan.


* Litrato: Himo ni Cesar Buenaventura halin sa http://www.heritageartcenter.com/2010/12/cesar-buenaventura.html.
]]>
<![CDATA[Pagpanginsapo ka Nabilin nga mga Damgo]]>Sat, 14 Dec 2013 04:20:32 GMThttp://dungugkinaray-a.com/maria-milagros-c-geremia-lachica1/pagpanginsapo-ka-nabilin-nga-mga-damgo

Pagpanginsapo ka Nabilin nga mga Damgo
ni Maria Milagros C. Geremia-Lachica


“Ay, abaw, Mundo! Daw ginasulud ako sa pasok, Mundo!”

Amo dya kuno kauna ang paranangisun kang amun apoy, si Oway Takya nga asawa ni Oway Mundo. Imposible nga sitwasyon ang pagsulud ka tawo sa pasok. Tuman ka tayog dya nga sugid, sangka “exaggeration” agud ipabatyag ang pisikal kag sikolohikal nga pagkapiut, pagkadulum, kag pagkawara it paglaum kag sarang malisuan. Daw amo siguro dya ang pamatyag kang atun mga kasimanwa nga ginwaswasan kang pinakamabaskug nga bagyo kang siglo.

Diin natun pangitaun ang mga tinaga nga makapahagan-hagan kang baratyagun kag paminsarun ka mga namatyan, nailo, nagutman, nauhaw, naramigan kag nawad-an kang parangabuy-an? Ayhan wara it tinaga nga makasangkol sa pagpapabutyag kang kasubu, kapin pa kon may kabuhi nga nadura. Mas kulang pa gid ang mga tinaga nga sarang makapabutyag kang atun pagpakig-unong. Pero bisan pa, nagatinguha, nagalaum gid lang kita nga ang atun mga tinaga, paagi sa sulat man ukon hambal makabulig bisan maniki.

Para kanakun rugya sa marayu nga nagaturuk lang sa telebisyon ukon nagabasa kang mga balita, mabudlay ang pagsulat, ang pag-ukay ka mga tinaga sa pagtahi ka mga sugid. Samtang rugto sa akun isla, amat-amat nga ginahuman ang sangka malapad, tinambi-tambi nga kapay kang mga istorya: mga istorya kang kahadluk kag pagkalampuwas, pag-ampo sa Makaako kag paghulat sa bulig, pagkadura kag pagpangita kag pagkiritaay ka mga myembro kang pamilya, kaisug kag pag-ugyon kang mga nagtabang, kaurugut kag kahuruya nga mga istorya kang pagpangibabaw kang personal nga ambisyon kang iban nga mga politiko, mga sugid kang pagbayad kang utang nga kabaraslan sa mga nalisdan, pag-ulikid sa isigkatawo nga wara nagaturuk sa partido, reliyon, ukon rasa. Sa pagkaduro nga mga istorya.

Ang kalabanan ka mga sugidanun una ginpautwas sa baba tungud amo dya ang labing madasig nga paagi. Ang “oral narratives” amo ang una nga nadokumento kag ginwaragwag sa mga radyo kag telebisyon. Tungud sa teknolohiya kang komunikasyon, napadasig man ang paggwa ka mga “e-narratives” pinaagi sa mga panawagan, pagsaysay kang sitwasyon, mga litrato, kag mga video sa Facebook. Ang dyang una nga mga pagpautwas nagbantala sa kalibutan kang pagkinahanglan kang bulig agud makasugpon sa kabuhi kang mga naapektuhan. Nagbaha ang mga litrato kag mga pag-anunsyo ka mga paagi kon paano ipadara ang mga bulig hasta nga sa urihi, nagtupa gid man ang bulig kag nagapadayon pa.

Pero ka duro pa gid nga mga sugid ang ginahuptan lamang sa dughan kag paminsarun. Magapabilin dya nga sangka mabug-at nga paras-anun kang maluya run nga baratyagun. Gani kinahanglan gid man ang pagpautwas, ang pagsugid kang mga istorya agud mabuhinan ang ginalukdo kang dughan.

Naumpisahan run dya kang atun mga kaabyanan kag mga kasimanwa nga atun man nabasahan kag nakita sa mga ginapabutyag sa Facebook . Makuon basi ang iban: ay, ti, bukun takun ti manunulat ukon journalist. Wara nagakinahanglan kang lagting ukon kilala nga manunulat ang atun mga kasimanwa nga nalisdan agud may magdokumento kang andang istorya. Ang importante amo nga mapabutyag kag mabuhinan ang ginalukdo nanda nga kalisud, may nakasaksi, may namati, kag may naghimurat pagkit ka mga tinaga, mga litrato, ukon mga video. Amo dya ang gahum kang teknolohiya kar-on, ang madasig nga pagpalapnag kang istorya nga makapukaw kag makaresulta sa ginakinahanglan nga aksyon ukon hublag.

Nawasdak, ginlupad, gin-anod kang bagyo ang mga handum. Pero may kabuhi pa nga nabilin gani may bahul nga rason sa pagbangon, pagpasalamat sa Makaako, kag sa pag-umpisa liwan. Malisud pero padayon ang pagpang-ukay kag pagpanginsapo kang nabilin nga mga damgo.

Sa atun padayon nga pagtambi-tambi kag pagtahi kang kapay kang mga sugidanun, kabay atun mabatyagan kag mapadangat man ang kainit kang pag-ulikid sa atun mga kasimanwa kag isigkatawo. Kabay makabulig kita sa bisan ano nga paagi sa pagtambal ka mga lagub sa tagipusuon. Sa atun ginapaabot nga pagsaulog kang pagkatawo kang atun Ginuo, kabay kita makapaambit kang grasya ka paghigugma kag kalinung.


*Litrato: Himo kang tagsulat.
]]>