​Ang bolan sa gwa masanag. Mabatyagan ang pagdapya ka maramig nga hangin bangud marapit ang kamalig ni Lolo Eping sa soba. Ang solo nga nagasadlab ginapalibotan ka mga sapatsapat nga nagalinupadlupad. Sa marayu, makita ang pono ka dapdap nga pono ka iput-iput, daw Chrismas lights sa Christmas Tree.
 
Kada toig, ogali ka anda pamilya ang magtiriripon, may iba nga halin pa sa syodad, may halin sa Cebu, Iloilo, kag Manila, piro sa Antique pirmi ginahiwat ang dya pagtiriripon bangud nga dya naghalin ang pinakaolang ka anda pamilya. Paborito ka tanan nga ipaliwatliwat kay Lolo Eping ang sangka istorya – istorya nga ginbahulan run ka tanan, mga tatay man okon nanay ka mga apo nga nagapalibot kana. Kon naman-an mo dya nga istorya bahul ang tsansa nga may dogo ni Lolo Eping nga nagapanalaytay sa mga ogat mo. Amo dya ang ana istorya.
 
Si Nonoy mabuut nga bata. Parasimba. Ginaimawan na pirmi si nanay na nga magsimba. Pirmi nagapangona sa klasi. Kon gabii, paratoon. Bisan solo lang nga porolawan ang ginagamit na. Bata tana nga may handum. Kon iba nga mga bata gosto mangin polis, abogado, maistro okon maistra, ana tana gosto mangin doktor agud makabolig pamolong sa ana kasimanwa.
 
Piro si Nonoy daw pariho lang ka iban nga mga bata. Nagasipal man kon kis-a. Hambal ni Nanay na, dapat balansi lang ang tanan – sa pagsipal man okon pagtoon. Si Nonoy, paborito ka ana mga bogto hay mabuut nga klasi ka bogto. Kon sogoon, nagapati. Piro sa tanan na nga bogto marapit gid tana sa magorang na nga bogto nga laki. Hay man-an mo, darwa lang sanda nga laki.
 
Sangka adlaw, nagplano ang darwa nga manakup ka isda sa soba. Kang sa soba run sanda, hay may pagkaoslibadun si Nonoy, ginbasyahan na ka tobig si Manong na. Nagakawili gid tanda sa pagsipal. Nakapadlos ang sangka sinilas nga ginsoksok sa ana butkun.
 
“Nong, ang sinilas ko naholog,” singgit ni Nonoy sa ana bogto. Madasig ang ana singgit, piro mas madasig ang tobig. Kag borobohay, naanod, kag nadora sa anda panurukan ang sinilas. Wara ti mahimo si Manong na.
 
“Sigi lang mapabakal run lang kita ka bag-o,” sabat ni Manong na. “Iistorya ta lang kay Nanay kon ano ang natabo.”
 
“Hmmm, napinsaran ko lang,” hambal ni Nonoy, “ mayad sigoro kon itablug ko run lang ang sambangi bay. Agud nga kon sin-o man ang makakita ka dya nga sinilas magamit na.”
 
“Mayad nga bata. Mayad ba, napinsaran mo ra, Noy? Hosto ang napinsaran mo nga ra. Malipay gid ka ra si Nanay.”
 
Kag gintablug ni Nonoy ang nabilin nga bangi. Nakita na nga nagsonod ang pola nga sinilas. Daw isda nga naglokso. Daw barkobarko nga papil nga nagasaka-panaog sa tobig ka soba. Nagagamay samtang nagaparayu. Ginlamon man ka tobig. Hasta nga indi run nanda makita.
 
Kag nag-oli ang magborogto.
 
Piro, ano gid man ang natabo sa sinilas? Ang masonod ang gin-istorya ni Lolo Eping sa ana mga apo.
 
Sa sangka ginharian ka mga ingkanto, masinadyahun ang tanan. Nagaboroligay. Kon ang iban nga bata makita mo nga gamay pa lang maaram dun magbolig sa anda mga ginikanan, ang mga ingkanto may anda-anda nga huray sa mga orobrahun sa kalibotan. May mga ingkanto nga nagapatobo ka mga pananum, sa pagpamolak, kag sa pamonga ka mga pono. Sa paghuyup ka hangin. Maman-an mo ra kon baskug ang hangin kon doro nagabolig, kon mahina gani, buut hambalun nga may nagapahoway man. May mga ingkanto sa pagsirak ka adlaw, sa paglubas ka balangaw, may nagapanahi ka ana doag, sa paglubas ka bolan, sa kalopaan, kag amo man sa katobigan.
 
Sa logar ka mga ingkanto ka Katobigan, may mag-asawa nga nagapalibug tungud hay may pinasahi tanda nga bata. Pinasahi, hay duna sa mga ingkanto ang mangin masinadyahun kag makig-imaw sa ibang mga ingkanto. Kapin pa sa mga bata nga duna kananda ang magsipal. Maglowas sa amo ra pag-inogali, pinasahi man ang bata nanda hay, kon tanan nga ingkanto ka tobig nagabayo ka doag nga asol nga nagasilingsiling kon masirakan ka adlaw, ana tana ka dya nga bata doag ka malapsi nga lao nga may pugtakpugtak nga asol sa ana pakpak. Sa amo ra nga kolor na, ginpangaranan tana nga Balanaw.
 
Duna sa mga bata nga ingkanto nga indi parangaway kon may kinalain sa anda isigkaingkanto. Wara man tana ginaaway tungud lain tana. Pirsonal na nga disisyon nga indi magsipal imaw kananda, tungud nga nagatingala tana sa ana pagkapinasahi. May sangka ogali pa gali si Balanaw, mahilig tana sa mga bagay nga tomalagsahun.
 
Sa anda balay, mas luyag na pa magduyu kag magsipal imaw sa mga pagkabutang sangsa pariho na nga bata. Sa anda kalibotan, ang mga pagkabutang nga wara ti kabohi sa logar ka mga tawo, nagaholag kag nagahambal, sa anda kalibotan, kag ang anda pagsinarayo daw sa ana ka tawo. Ang dya nga mga pagkabutang bukun ti tomalagsahun. Halimbawa, may mga pinggan, kotsara, kag tinidor sanday Balanaw nga nagairistorya kana. May takori sanda sa balay nga may gipik sa kilid piro manami magkanta. May rilo nga bisan guba run ang labug na nga alima, nagasinggit kada aga agud pokawon si Balanaw.
 
Istorya ni nanay na, kang gamay pa tana, mga gamit dya ka tawo nga wara run nanda ginagamit, okon nalipatan, okon gosto nga ilipatan. Amo ra nga kon tawo kaw kag may pagkabutang kaw nga nadora, basi wara mo run ginagamit o ginapabay-an mo run lang, okon sa panurukan mo mga wara run ti polos, may mga ingkanto nga nakatoka sa pagpaniripon ka dya nga mga gamit.
 
Ang tanan nga mga natipon nga gamit, ginasulud sa baol. Kag ang dya baol ginagamit bilang paprimyo sa toigtoig nga paindis-indis ka mga ingkanto sa bilog nga Antique. Kadya, ang paindis-indis pagahiwatun sa Busay ka Madyaas sa Culasi. Doro nga klasi ang paindis-indis. Ang pinakamataas nga nibil ka sipal nagakinahanglan ka paghimakas bilang gropo, hay ginatogroan ka importansya ka mga ingkanto ang pag-iririmaw ka tanan.
 
Ang tatay ni Balanaw pirmi nagaintra, kang bata pa tana asta magsoltiro sa amo nga paindis-indis, amo ra doro tana ti natipon ka dya mga pagkabutang. Kag amo dya ang ginasipal kadya ni Balanaw. Kadya wara sa balay nanda si tatay na kay nagaobra sa konsiho ka mga ingkanto.
 
Sangka adlaw, samtang nagasipal si Balanaw sa anda hardin, may nagparapit nga mga bata nga ingkanto, nakadoag asul nga nagasilingsiling ang anda mga bayo.
 
“Mayad nga aga Balanaw, gosto mo magtawas kanamun?” hambal ka ingkanto ka Bobon.
 
“Matawas sa diin?” pamangkot ni Balanaw, ang mga ginasipal na nga mga pagkabutang nagaturuk lang, nagahulat ka ana isabat.
 
“May paromba abi ang Ogyon ka mga Engkanto,” dogang ka ingkanto ka Soba, “kag ginaagda ang tanan nga mga bata nga mag-abay.”
 
“Kinahanglan namun kang imaw, kag ikaw ang ona namun nga nadumduman. Hay man-an namun nga kang gamay pa si tatay mo mahilig man tana mag-intra kag tana gid ang sagadsagad kag nagapadaug,” sal-ut kang ingkanto ka Sapa.
 
“Pasinsya gid, ha? Indi ako makatawas abi hay imawan ko si Nanay. May ginapabahul bay kami nga pono ka lomboy. Kinahanglan na ka oran, amo ra nga kinahanglan ko nga boligan si Nanay,” ang sabat ni Balanaw.
 
“Ti, sigi, a. Panumduma lang anay,” hambal ka ingkanto ka Bobon. “Parapiti lang kami kon pwidi kaw. Masagap run lang anay kami ka iba.”
 
Kag naghalin ang mga bata nga mga ingkanto. Daw may pagkanogon nga makita sa anda mga itsora. Gosto gid raad nanda nga maimaw si Balanaw. Bahul gid daad ang tsansa nanda nga magdaug.
 
Sa sulud ka anda Sal-ang, ang tawag sa anda balay, nabatian ni nanay na ang pag-istoryahanay ka mga bata, kag ginpamagkot na si Balanaw. “Ano to Balanaw?”
 
“Wara, Nay. Gapanghagad lang tanda kon sarang kono ako mag-imaw kananda para sa paindis-indis sa Madyaas.”
 
“Ti, ano maabay kaw?”
 
“Indi goro, Nay. Mas luyag ko pa magsipal run lang dya sa balay. Kag magbolig run lang kanimo sa pagpabahul ka mga tanum sa raya.”
 
“Balanaw,” malolo nga hambal ni nanay na, “dapat nagasipal kaw man daad imaw sa mga kapariho mo nga bata. Bisan dya sa atun kalibotan, kinahanglan gid nga madapun kita imaw sa iba nga ingkanto. Kinahanglan nanda kita; kinahanglan man natun sanda. Lantawa ang pono ka lomboy. Indi lang kita nga ingkanto ka tobig ang makapatobo kananda, kondi kinahanglan man natun ang iba pa nga mga ingkanto: ingkanto ka oran, ka pagpamolak, kag pagpabonga. Naintindihan mo ako?”
 
“Huud, Nay.”
 
“Sigi, ikaw anay ang bahala dya sa balay. Maagto ako sa raya. Makigkita ako sa Diwata ka mga Pananum hay may ipamangkot ako nga importanti.” Ginharkan na sa olo si Balanaw kag dayon naglupad.
 
Samtang nagaisarahanun si Balanaw sa anda hardin, nagplano tana nga mag-agto sa soba nga marapit sa anda Sal-ang. Ginapanumdum na gihapon ang hambal ni nanay na. Sigi ana lupadlupad. Sa pinsar na, may ponto si nanay na.
 
 Kang marapit run tana sa soba, may nabatian tana nga limug nga nagahibi, nga daw nagakanta man nga may kasubu.
 
“San-o kami makitaay ka bogto ko nga ginasagap? Makitaay pa kami ayhan? Sin-o magabolig, magatabang?”
 
“Sin-o ra?” pamangkot ni Balanaw.
 
Wara ti nagsabat. Ginasagap na ang limug. Sigi man gihapon ang nguynguy ka limug. Ginsagap na pa gid. Pagturuk na sa binit ka soba, nakita na ang sangka butang nga nagahibi. Sangka sinilas nga pola.
 
 “Andut nga nagahibi kaw?”
 
“Ako gali sa To-O, ginasagap ko ang bogto ko, ang sambangi ko, si Wa-La.”
 
“Indi maghibi. Basi maboligan ta bay ikaw sa problima mo.”
 
Naghipos gamay ang sinilas dayon pamangkot, “Tood kaw?”
 
“Basi pa lang bay. Dali tawas kanakun maoli anay kag mangkoton ko si Nanay kar-on kon ano ang nami nga bohaton.”
 
“Sigi.”
 
Sa tatlo ka adlaw nga nagsonod, ginboligan na ang sinilas nga sagapun ang ana sambangi. Gintoltol nanda ang soba kon sa diin na nakita ang sinilas, ogaring wara man nanda makita. Ginpamangkot nanda ang marapit nga mga pono kag mga pispis kon may nakita sanda. Wara gid.
 
Kang anda pag-oli, nasog-alaw nanda ang bata nga ingkanto kang soba.
 
“Sa diin kamo halin, Balanaw?” ang ana nga pamangkot.
 
“Sa soba,” sabat ni Balanaw. “Ginasagap ko ang bogto ka amigo ko nga dya, si To-O. Lantawa bala basi may nakita kaw nga kaitsora na. Nalibot run namun piro wara gid kami ti nakita.”
 
Nagpaminsar ang ingkanto ka soba, kag may nadumduman. “Hmmm, basi bala haw imaw tana sa sulud ka baol nga primyo sa paindis-indis sa Madyaas. Kon amo ra, pwidi kaw mag-abay kanamun para madag-an natun ang padya.”
 
Nagpaminsar si Balanaw. Daw may ponto man ang kaistorya na. Mapasimpalad run lang sigoro tana.
 
“San-o gani to?”
 
“Sa sonod nga adlaw. Ti, ano maabay kaw? Masadyahan gid dya ang iba kon maman-an nanda nga maabay ikaw.”
 
“Sigi, maabay run lang ako.”
 
“Sigi, mahanas kita sa rum-an. Kitaay run lang kita sa soba!”
 
Sa adlaw ka paindis-indis. Masadya ang tanan. May mosiko. Pono ka sarisari nga kolor and palibot. Kon ang mga tawo may palopok kon may ginasaolog, amo man sanda. May mga nagasadlab, may nagaidlak, may nagasilingsiling. Doro ang mga pagkaun, lainlain nga klasi. Ang mga bolak nagaboroskag, mahamot ang palibot.
 
Kag nagbagting ang anda lingganay, ang manoglawag nagsinggit nga magaompisa run ang paindis-indis. Gintawag ang mga tiglawas kang kada gropo nga nag-abay. May ingkanto kang Kahanginan, Kalopaan, Kapispisan, Katamnan, kag ang anda gropo ni Balanaw, ang Katobigan.
 
May lima ka katapo kada gropo. Sa Katobigan, sanday Balanaw kag ang mga bata nga ingkanto ka Busay, Soba, Oran, kag Bobon.
 
Kada gropo mabaskug, kag daw handa gid ang tanan. Daw wara ti magpapyirdi.
 
Sari-sari ang sipal. May libil ang sipal, pabudlay nga pabudlay samtang nagabuhay. Pataastaas ka natipon nga pontos ang kada balay o gropo. Gani dapat madasig kag mapurus sanda. Ang masonod listahan ka anda ginasipal:
 
1. May kontisanay sa pagsalum sa busay, kag paonaona sagap ka gintago ka mayad nga mga ispisyal nga bato kang kada gropo.
2. May mga palantulantu kon ano nga klasi ka tanum basi lang sa pagdapug.
3. Paonaona komplito kag dakup ka mga sapat nga nalista sa dahon nga nagalupadlupad, gani dapat pasik maghulag kag madasig ang mata.
4. May paona hubad ka balagun nga nagahigot sa lawas ka lonok sa sangka pagbutung lang ka higot.
5. May paonaona obos ka mga pagkaun nga indi mo maman-an kon ano nga klasi ka mga sapat.
 
Sa orihi nakapoyan ang tanan, piro nasadyahan gid. Ang iba may nagisian kang pakpak, piro sigi man gihapon. Kang natapos run ang tanan, naghambal ang Lidir ka mga Ingkanto: “Bag-o igatogro sa madaug ang dya baol ka mga handumanan, ginapasalamatan man natun ang tanan nga nagtambong, sa tanan nga mga ingkanto dya sa bilog nga Bisayas. Pasalamat kita hay nangin mabinongahun ang dya nga pagtiripon. Sa tanan nga nagtambong, liwat, doro gid nga salamat.”
 
Ginhumlad na lang ang ana alima, kag golpi may dahon nga nagtohaw.
 
“Dya run ang ginahulat ninyo nga risolta ka atun nga paindis-indis. Ang nakatipon ka pinakamataas nga pontos kag nagdaug sa kadya nga toig amo ang mga ingkanto ka … Katobigan!”
 
Nagsinggit ang tanan.
 
Naglupad ang lima kag gindawo nanda ang primyo. Nagahawathawat nga nagalantaw sa ibabaw ka pono ka lonok si Nanay ni Balanaw kag si To-O. Nagapangamoyo sanda nga gani dapat sa sulud ka baol ang ginasagap nanda nga ana sambangi.
 
Si Balanaw ang nagbokas ka baol. Nagsiringgiyaw ang mga gamit sa sulud. Daw mga bata nga bag-o lang naghalin sa korong. Sarisari, may ispiho, may gonting, may bayo, may kolintas, may polsiras, may silhig, kag dorodoro pa. Ginlantaw ni Balanaw. Masubu ang itsora na. Ginturuk na si Nanay na kag ang Sinilas. Wara! Nag-ilung-ilung. Nakita na nga daw mahibi si To-O. Ginlantaw na liwat ang sulud ka baol. Wara gid man.
 
Hambal na sa ana kaugalingun, “Sigoro sagapun run lang namun sa iba nga soba okon busay.” Masubu man ang nabatyagan, para kay To-O, kag para man sa ana kaogalingon.
 
Kag hinali lang, may nagpakita nga pola sa idalum ayon ka baol. Ginhambalan na ang iban nga gamit nga maggirihit. Kag nakita na ang sambangi nga Sinilas, si Wa-La, nagakatorog. Dayon na pokaw sa nagatorog nga sinilas.
 
Nagbag-o ang itsora ni Balanaw – itsora kang kasadya. Dayon na butung kag alsa sa sinilas kag ginkompasan sa hangin. Kag nakita man ni nanay na kag ni To-O. Natapongawan ang wara pa ti kalibotan nga sinilas.
 
Nagsinggit si To-O kag dayon nagtombotombo. Namaradmadan run ang sangka sinilas. Nasadyahan man kay nakita na ang ana nga kapid.
 
Naglupad si Balanaw kag gindara na sa pwisto ni Nanay na ang sinilas. Nagsonod man ang ana mga amigo nga mga ingkanto.
 
Naghaksanay ang darwa ka sinilas. Nagasaramo ang anda baratyagun: daw mahibi piro masadya. Amo gid man ra sigoro kon mabulag kaw sa imo pamilya, bisan pa nga sa bugu lang nga tyimpo nga wara kamo magkitaay. Pati ang nagapalibot kananda nga mga ingkanto, masadya man. Nagsaraot kag nagkinanta.
 
Nagkanta ang darwa ka sinilas:
 
“Wara ti nagakabohi nga tana lang isara. Maabot ang panahon makitaay kita.”
 
“Wara ti nagakabohi nga tana lang isara. Maabot ang panahon makitaay kita.”
 
Masadya si Balanaw kay naman-an na kon ano ka importanti kana ang isigkapariho na.
 
Pagkita na sa magborogto, daw ginahandum na nga daad may bogto man tana. Ginlantaw na ang mga ingkanto sa palibot na, kag nakita na ang mga bag-o na nga mga amigo. Sa kadya, sanda anay ang kabigun na nga mga bogto.
 
Kag masadya nga nag-oli si Balanaw, si nanay na, kag amo man ang ana mga bag-o nga mga amigo. Nagakaradlawanay imaw ka mga nagarilinupad nga mga pispis kag iba pa nga sapat sa kahanginan. Nagaralagsanay sa tunga ka daragkul nga mga pono, mga balagun, kag mga gakaradlaw nga matahum nga mga bolak.
 
Nagahinalup run ang adlaw kang sanda mag-oli, piro may magamay pa nga sirak nga nag-igo sa lawas kag pakpak ni Balanaw. Amat-amat, nagadora ang daw malapsi nga lao nga doag ka ana lawas. Ang mga pugtakpugtak lang nga mga asol kaina kang aga sa ana pakpak, nag-amat-amat bahul hasta magrapta sa bilog na nga lawas. Napono ka asol ang ana kalawasan. Nagasilingsiling. Nagyuhum tana. Sa pinsar na, “Ako si Balanaw. Piro bukun run ako si Balanaw. Maman-an ko gid dya sa rum-an”
 
Sinaw ang ana panurukan sa palibot, daw manami lantawun ang mga ingkanto ka tobig nga nagarogoyon nga nagalinupad, kag nagabadlakbadlak sa tunga ka nagahinalup nga adlaw. Man-an na nga sa rum-an pagbogtaw na, ang soba kon sa diin tanda nagalupadlupad, malinaw gid ka tama.
 
- Kataposan -

​Pagkagradwit ni Pisoy sa hayskol, tana nagdisidir nga indi magpadayon sa kolihiyo, sa pihak ka ana handum nga makatapos daad ka pag iskwila. Handum na nga mangin sangka propisyonal nga kosiniro nga may kaogalingun nga ana ristawran. Ang amo nga handum nangin marayu ang antad sa kamatooran, hay tungud imol ang pamilya ni Pisoy kag doro pa ang ana mga libayun nga kinahanglan gastosan para sa anda mga kinahanglanun, sa balay kag iskwilahan.
 
Dosi pa kabilog ang mga kabogtoan ni Pisoy kag tana ang kagorangnan. Ang ana tatay naglayas, kang si Pisoy nagaidad ka dyis anyos sa bagay nga ang anda pinakaagot wara makakita ka itsora ka anda tatay. Ang nanay ni Pisoy wara man nagaoli sa anda balay kondi sa balay ka tawo nga ana gintawsan. Ang pinansyal nga bolig nga nagaabot kay Pisoy kag sa ana mga kabogtoan nagahalin sa anda mga ingud balay kag sa pagpamaligya ni Pisoy ka kopras sa banwa.
 
Sa kada gabii nga malinung ang palibot, si Pisoy nagalantaw sa ana mga libayun nga nagatoro ang loha. Nagatorog sanda nga wara ti kinaun kag sa gisiun nga banig kag losbot nga moskitiro.
 
“Ginoo, andut ginatogot Mo dya nga matabo kanamun haw? Masyado pa ka bata ang mga libayun ko para sa amo dya nga kabohi,” pamangkot ka bata sa Makaako.
 
Ginpaiway ni Pisoy ang handum para sa kaogalingun para magtindug nga nanay kag tatay sa ana mga kabogtoan. Nangita tana ka obra bisan hayskol lang ang nataposan. Nag aplay tana sa sangka kompanya bilang gwardya piro tungud hayskol lang ang nataposan na wara tana nabaton. Doro ang ana ginpang-aplayan kag wara man ti nagbaton kana. Sa sigisigi na nga pagpangita, sa orihi may nagbaton gid man kana. Ginbaton tana bilang kargador sa sangka paktorya ka tsinilas. Indi makabig nga tama ka gamay ang swildo piro sa dosi ka kabogtoan ni Pisoy, kolang gid ang amo nga kantidad piro bisan paiwan makakaun sanda kag indi gid sanda mag-obos sarig sa anda mga kaingud.
 
Walo ka oras ang normal nga kalawidun ka obra piro si Pisoy nagaobirtaym para madogangan ang anda badyit sa balay. Lunes hasta Byernes ang obra ni Pisoy kag kapoy gid tana sa kada oli na sa anda balay ilabi run gid nga kargador okon pagpanghakwat ang ana nga obra. Piro sa pihak ka ana mabudlay nga sitwasyon, wara tana pagriklamo okon nagapkita ka pagkataka sa atobang ka ana mga kabogtoan. Yuhum ang ana pirmi balon sa kada pag-oli na sa anda balay.
 
Sa orobrahan, aga pa pirmi si Pisoy nagaabot kag mahugud gid nga trahabador. Bisan nagamasakit wara gid nagapalta bisan pa panghakwat ang obra kag mahina pa ang lawas tungud sa ginabatyag. Nakita ka amo ni Pisoy ang ana kahugud sa pag-obra kag nagadayaw gid ang amo na sa ginapakita ka bata. Amigo ka tanan si Pisoy sa orobrahan. Kamaan tana makigbagay sa ana mga kaimaw kag sa pihak nga ginakolang man tana sa kwarta wara tana nagadohadoha magbolig sa mga imaw na nga nagakinahanglan ka kwarta. Masami isarahanun lang si Pisoy sa pag-oli tungud masami tana nga naga obirtaym sa obra kag sa ana pagpaoli, ginapadar-an dya ka ana amo ka pinotos nga pagkaun bilang bonos sa ana kahugud sa pag obra.
 
Sangka adlaw sa pagpaoli ni Pisoy halin sa obra, nakalabay tana sa sangka iskinita nga may mga tambi ka karton nga daw balay-balay. Nakita ni Pisoy nga may tawo sa amo nga tinambi nga karton. Nakita na ang sangka mal-am kag darwa ka mga kabataan nga nagapalibot sa kalayo nga may kaldiro sa tunga.
 
“Tay, mayad nga gabii. Ano ginaraha ta man?” may pagtahod nga pamangkot ka bata sa mal-am.
 
“Mayad man nga gabii to, ininit lang dya, mangapi kami,” may yuhum nga sabat ka mal-am. “Gosto mo mangapi?”
 
Pagkabati ni Pisoy ka pangagda ka mal-am, nagpin-ut gid ang ana baratyagun. Ana nga ginapinsar nga sa pihak ka anda mabudlay nga sitwasyon ang anda kaalwan nagabohos sa gihapon, bisan pa nga warawara man sanda. Makita sa itsora ka mga kabataan nga wara pa sanda ti kinaun. Nakabatyag gid si Pisoy ka kalooy sa amo nga pamilya. Ginadikta gid ka ana tagiposoon nga sa bisan gamay lang nga paagi maboligan na sanda. Ginlantaw na ang pagkaun nga ana bitbit halin sa orobrahan. Sa ana pinsar, kon ana dya itogro sa tatlo ka tawo may mabilin pa man para sa ana mga kabogtoan kag kon magkolang gid man, ana lang dya dogangan hay may kwarta pa man tana nga nabilin. Sa wara ti doro nga istorya, ginhuray ni Pisoy ang dara nga pagkaun kag gintogro kananda.
 
“Pasinsyahi lang dya, Tay, ha? Indi gid dya tama ka doro abi. Idogang sa kapi nyo,” hambal ni Pisoy sa mal-am kag mga bata.
 
Sa amo nga hitabo, nagsanang gid ang mga mata ka mga kabataan pagkakita nanda ka pagkaun nga togro ni Pisoy. Klaro gid nga sanda nakabatyag kang kagutum.
 
“Doro gid nga salamat, Toto. Sa pagkalawid namun rugya nga nagaistar, ikaw palang ang nagtogro ka pagkaun kanamun,” ang nagalohaloha nga hambal ka tatay.
 
“Masami ang mga tawo rugya nagalikaw sa amo dya nga aragyan hay nahigkuan kanamun.”
 
Natandug gid ang baratyagun ni Pisoy. Sa ana hunahuna indi na maintindihan nga imbis daad kaloy-an kag boligan sanda, ginalikawan dya kag wara ginasapak. Dogang pa sa ana paminsarun nga may mas budlay pa gali nga sitwasyon kay sa ana mismo nga kabohi. Sa bahin ni Pisoy, sa pihak nga budlay man ang kabohi indi tanda mawad-an kag bisan paiwan may nagabolig kananda.
 
“Sigi lang, Tay, sa pira ka adlaw malampowasan nyo gid ang amo nga sitwasyon nyo sa kabohi. Indi lang ikaw magdora ka paglaum kag ka pagsarig sa Makaako,” bilin ni Pisoy sa mal-am samtang ang mga kabataan daw sa wara lang kabati tungud sa kasaku sa pagkaun. Wara nagdali si Pisoy sa pag-oli hay indi pa man tama ka dalum ang kagab-ihun. Nagpongko tana anay kaimaw sa sa dya mal-am kag mga kabataan sa pag-iriistorya.
 
Sa sigisigi nga dalagan ka oras, nagrapit ang buut ni Pisoy sa amo nga mal-am kag sa amo man to nga gabii nakakita tana ka bag-o nga amigo.
 
“Ahay, nami pa raad mag-istorya, Tay, piro daw gadalum run ang gabii, kinahanglan ko run mag-oli hay nagahulat run to ang mga libayun ko, kan-on pa dya nanda ang dara ko nga pagkaun,” lisinsya ka bata sa tawo.
 
“Baw, ti sigi, Toto, doro gid nga salamat sa pagkaun kag tyimpo mo, makatorog gid ka mayad ka mga bata kadya nga gabii. Kabay pa nga sa pira ka adlaw mabaslan ko gid ang kamayad mo kanamun.”
 
Pagkatapos ka manami nga istoryahanay nagpadayon sa pagpanaw si Pisoy sa pagpaoli bitbit ang manami nga ikspiryinsya sa ana bag-o nga amigo. Pag-abot na sa anda balay ginsog-alaw tana ka ana mga libayun nga nagadaralagan paagto kana. Kalipay ang ginabatyag ni Pisoy kag indi kabug-at sa kada kita na sa ana mga libayun. Bisan pa mabudlay ang kabohi, ang ana mga libayun ang ginakabig na nga ana kabakud sa mga pagtiraw nga ana masogalaw.
 
Sa sulud ka balay anda ginhurayhuray ang pagkaun nga dara kang kamagurangnan kag wara dya nagkolang, nabosog gid ang tanan. Pagkatapos kaun, nagpahoway ang tanan. Sa liwat, sa kalinung ka gabii si Pisoy namalandong nga bota ka pagpasalamat nga nagailig sa ana tagiposoon.
 
“Ginoo, doro gid nga salamat sa adlaw nga natapos kadya, kon sa diin wara kami nagutman ka akon mga kabogtoan. Daad togroan Mo pa ako ka dogang nga kabaskug sa pag-obra para masagod ko ang mga kinahanglanun namun. Doro gid nga salamat sa mga tawo nga nagabolig kanamun. Amo man, kabay pa nga boligan Mo man ang mal-am kag mga kabataan nga akon nakilala kaina. Indi sanda pagpabay-i.”
 
Pagkatapos makapakig-istorya ni Pisoy sa Makaako, tana nag-amat-amat diritso sa banig sa pagtorog imaw ka ana mga kabogtoan nga mahamuuk nga nagatorog.
 
Pag-abot ka aga, parihas ka normal nga ginahimo ni Pisoy, aga pa dya nagahimus. Ang kwarta nga halin sa ana swildo amo ang ana ginagamit bakal ka pagkaun para sa pamahaw ka ana mga libayun. Nagapanaw lang si Pisoy paagto sa orobrahan nakanogonan sa ana ipamasahi. Pagkatapos na bakal ka pagkaun para sa pamahaw, dayon na diritso sa ana orobrahan. Sa ana pagpanaw tana naghapit sa sangka tindahan para magbakal ka tinapay kag kapi. Ginbakal na dya indi para kana kondi para sa mal-am nga ana nakilala ka nagligad nga adlaw. Sa ana paglabay sa logar nga ginatiniran ka amo nga mal-am naabotan na nga torog pa sanda. Pirmi pa aga si Pisoy nga nagapanaw sa pag-obra kag sa amo to nga oras, wara pa kasirak ang adlaw. Wara ginpokaw ni Pisoy ang nagakatorog ang mal-am, ang tinapay kag kapi nga ana ginbakal ana ginbilin marapit sa gawang ka gintambitambi nga karton nga ginatorogan ka pamilya. Pagkabilin na, tana nagdiritso sa ana ginaobrahan.
 
Sa orobrahan, normal nga nag-obra ang tanan. Si Pisoy paagto pabalik sa paghakwat ka mga harakwatun kag golpi lang, “Ay, hala! Tabang anay, si Pisoy natomba!” singgit ka isara sa mga imaw na sa obra.
 
Nagkabalaka gid ang tanan kag gindalidali nanda dara si Pisoy sa hospital. Ang mga kabogtoan ni Pisoy wara kamaan kag wara dya ginpaman-an para indi sanda magkabalaka. Naghambal ang doktor nga indi pa sigorado nga makagwa si Pisoy hay wara pa maman-i kon anu ang kabangdanan ka ana pagkatomba. Para masigorado nga indi magkabalaka ang mga kabogtoan ni Pisoy, ang mga imaw na sa obra amo ang nagbantay kana sa ospital kag may nag-agto man sa anda balay sa pagpamaan sa ana mga kabogtoan nga indi anay makaoli ang anda kamagorangnan tungud hay may ginatapos pa dya nga obra. Gin-amotan ka ana mga imaw ang barakal ka pagkaun para sa mga libayun ni Pisoy nga wara ti pagpangalag-ag hay si Pisoy mismo wara nagadinalok ka ana ikasarang magbolig kon nagakinanhanglan man ang ana mga imaw sa obra.
 
Kang makamarasmas si Pisoy kag nakita na nga sa ospital tana, ginpirit na ang ana lawas sa pagbangon sa toyo nga magowa sa hospital.
 
“Oy, danay kaw, wara kaw pa nag-ayad. Indi kaw pa pwidi ka gowa hambal ka doctor,” pagpugung ka isara sa mga imaw ni Pisoy sa obra. “Indi ikaw magkabalaka, wara ikaw ti sakit hambal ka doktor. Nasobrahan lang ikaw ka kapoy kag kinahanglan mo lang magpahoway.”
 
Masulud run sa darwa kag tunga sa adlaw ang tinir ni Pisoy sa hospital kag indi gid tana mapahamtang ang ana pinsar, nga samtang nagalawid ang ana pagtinir sa hospital, nagadogang man ang ana baraydan. Wara tana ka maan kon diin tana mabuul ka kwarta para ibayad sa amo nga hospital hay ang kantidad nga ginabaton na sa ana swildo sakto lang gid para sa kinahanglanun ka ana mga libayun.
 
“Mig, doro gid nga salamat sa pagbantay mo kanakun, piro indi ako pwidi maglawid rugya,” may pagkabalaka nga hambal ni Pisoy sa imaw.
 
“Indi kaw sagad kabalaka mig, paayad kaw anay bala hay kon ano man ra ginapalibugan mo masolbar gid ra kon mayad run gid lawas mo.”
 
Nagsulud sa tatlo ka adlaw si Pisoy sa hospital kag sa ana pinsar bahul run gid ang ana baraydan. Ang hospital nga gindar-an kana pribado kag ang ana kwarto masyado ka bahul para sa sangka pasyinti. May irkon, tv, kag ripridyiritor pa ang amo nga kwarto.
 
“Paano ko dya mabaydan man?” pamangkot ni Pisoy sa kaogalingun. Nagkabalaka gid tana nga tungud sa ana pagpaospital magutman ang ana mga libayun kag indi na mabaton nga magaantos ang ana mga kabogtoan tungud kana. Bilang kamagorangnan, tana ang nagatindug nga nanay kag tatay ka ana mga kabogtoan.
 
Rogto nakabatyag si Pisoy ka pagpamasol. Pagpamasol sa Makaako.
 
“Andut? Andut? Andut haw nga gintogot Mo dya? Pamasol ni Pisoy sa hunahuna samtang daw matoro ang loha sa ana mga mata.
 
Samtang napon-an si Pisoy ka pagpamasol, amo man ang pagsulud ka doktor.
 
“Mayad nga aga kanimo. Nag-abot run ang imo ginadalian, pwidi run ikaw ka gowa kar-on sa hapon. Ang matogon ko lang kanimo nga indi tama ka pirit ang imong lawas sa pag-obra kag indi gid magpagutum.” Bilin ka doktor kay Pisoy.
 
“Dok, doro gid nga salamat sa pagbolong kanakun. Man-an mo man sigoro nga wara ako ti ikasarang magbayad kang kabilogan kanimo kag sa hospital. Kon pwidi daad amat-amatun ko lang dya ka bayad. Wara ako kamaan kon diin ako mangotang, Dok.”
 
Sa pagkabati ka doktor sa ginhambal ni Pisoy, nagyuhum dya kag gintapik si Pisoy sa abaga.
 
“Baw, Toto, indi ikaw magkabalaka, wara ikaw ti sintimo nga baraydan kanakun kag rugya sa hospital.”
 
Natingala si Pisoy sa pagkabati na ka ginhambal ka doktor kag dayon nagtobang dya sa ana imaw sa obra nga nagabantay kana.
 
“Mig, doro gid nga salamat, pangako ko nga amat-amatan ta ikaw bayad sa ginasto mo rugya sa hospital,” hambal ni Pisoy sa natingala man nga nagabantay kana.
 
“Nagabantay lang man takun dya kanimo, Mig. Man-an mo man nga wara takun ti ikasarang magbayad pro, paryas man lang kita obra bay,” sabat ka bantay.
 
Napon-an si Pisoy ka pagkatingala kag amo man ka pagpasalamat nga wara tana ginpabay-an. Sa ana hunahuna nga tana ginpabay-an ka Makaako, tana nagsala kag liwat ginpaabot na ang ana sinsiro nga pagpasalamat sa ana grasya nga nabaton.
 
Pag-abot ka hapon, nakagowa man gid si Pisoy sa hospital. Ginboligan tana ka ana imaw sa obra. Naggwa si Pisoy sa hospital nga natingala man gihapon kag wara kamaan kon sin-o ang nagbayad sa ospital. Ang doktor wara nagsogid kag ang ana imaw wara man ti animo kon sin-o. Indi pa tama ka baskug ang lawas ni Pisoy piro sa ana pinsar kinanglan na run magsulud sa obra sa masonod nga adlaw. Sa tatlo na ka adlaw nga palta sa obra, tana nakabatyag kang kakulba nga basi pahalinun tana ka ana amo. Plano na nga istoryahon ang amo parti sa natabo kana, kag nagalaum tana nga maintindihan tana ka ana amo.
 
Antis magdiritso sa amo, nag-oli anay si Pisoy sa balay. Wara tana kamaan kon ano ang nagkaratabo sa anda balay, sa mga inadlaw nga wara tana kaoli. Samtang sanda nagasakay sa traysikul ka ana imaw sa obra, nagpangabay si Pisoy nga maghapit anay sa sangka tyanggi para magbakal. Wara nabohinan ang ana kwarta nga dara sa hospital tungud may nagbayad para kana. Nagbakal si Pisoy ka pagkaun kag ang nabilin nga kwarta pirit na nga gintogro sa ana imaw nga nagbantay kana sa ospital bilang pagpasalamat ka bog-os.
 
“Ay, sos, dya man, tagoa ria. Kinahanglan mo ra para sa badyit nyo. Indi pagpinsara nga may otang kaw kanakun hay ako ang may otang kanimo. Tandaan mo nga nag-otang ko kanimo piro hasta kadya wara mo ako gihapon ginsokot?”
 
Nagyuhum lang si Pisoy sa ginhambal ka imaw. Haros tanan na nga mga imaw sa obra nakaotang kay Pisoy piro kon tana ibaydan wara na dya ginabaton.
 
Pagkatapos pamakal ni Pisoy, nagpadayon sanda sa pagbyahi. Sa karsada naagyan liwat ni Pisoy ang iskinita kon sa diin nagaoli ang pamilya nga nakilala na. Nagduyu anay sanda ka makadali. Nanaog si Pisoy sa traysikul bitbit ang binakal nga pagkaun. Samtang nagaparapit sa tinambi nga karton, nanotaran na nga wara ti tawo. Wara run ti bisan ano nga mga gamit lowas lamang sa mga karton nga nabilin. Nakabatyag si Pisoy kang kaloya sa pinsar nga basi ginpahalin run sanda. Nagdiritso nalang si Pisoy paoli nga nakabatyag kang kasubu. Wara run tana kamaan kon makita na pa liwat ang amo nga mal-am.
 
Ang byahi natapos gid man. Nakaabot gid man si Pisoy sa anda balay. Nanaog tana sa traysikul nga may kasadya ang itsora. Kasadya nga makita ang ana mga kabogtoan. Tana nagdalidali panaw pasulud sa anda balay. Sa ana pagsulud, nakita na sa gawang ka balay nga may nakahilira nga mga sapatos kag tsinilas. Pagsulud na nasorprisa tana kang nakita na ang ana mga imaw sa obra. Tanan na nga imaw sa obra rogto sa anda balay. Nakabatyag gid si Pisoy kang kalipay nga may nakadumdum kana.
 
“Doro gid nga salamat sa pagbisita,” malipayun nga bogno ni Pisoy. Polo ka bilog ang mga kaimawan ni Pisoy sa obra kag ang ana dara nga pagkaun nga daad para sa pamilya nga nagaoli sa iskinita indi gid makaigo kananda dogangan pa kang ana mga libayun.
 
“Aguy! Pasinsya gid, kolang gid ba ang dara ko nga pagkaun. Wara gid abi ako kamaan nga maagto gali kamo rugya mong,” hambal ni Pisoy sa mga imaw.
 
“Sos, pagkaun lang ra mong,” sal-ut ka sara sa ana mga kaimaw samtang nagkadlaw ang tanan sa ginhambal.
 
Nag-olhot ang kalibaynan nga bogto ni Pisoy kag gindapit ang magorang paagto sa kosina. Nasorprisa gid si Pisoy sa nakita. Bota ka pagkaun ang lamisa.
 
“Ano abi hay wara mo kami ginasokot ka mga otang namun kanimo mong,” hambal ka sara sa mga imaw ni Pisoy sa obra.
 
“Indi gid ria tama ka ispisyal piro kabay pa daad maoyonan mo kag ka mga kabogtoan mo,” sogpon ka imaw na nga may pagpasalamat.
 
Natandug gid ang baratyagun ni Pisoy kag napon-an gid tana kang kalipay kag pagpasalamat. Dogang pa sa ana sorprisa, nagsulud man sa kosina ang ana amo sa obra. Nadumduman na sa ana pagsulud nga may sapatos sa sagwa ka anda gawang, rogto naklarohan tana nga ana gali ka amo na ang amo nga sapatos. Piro ang sapatos nga sa sagwa indi para sa sangka tawo lang kondi para sa darwa. Pat-ud na sa ana kaugalingun nga ang ana mga imaw sa obra poro nakatsinilas.
 
Wara gid dya ginpadalman ni Pisoy ka pinsar hay sa amo to nga inoras, napon-an gid tana kang kasadya. Ginhakus tana ka ana amo kag ginpasarig nga indi magkabalaka parti sa ana obra kag sa nagbayad sa hospital. Ang amo ni Pisoy ang nagbayad ka tanan nga baraydan sa hospital.
 
Nagkinasadya gid ang tanan piro labaw gid ang kay Pisoy. Ang anda salug nga himo sa gabok nga kawayan kag mga dingding nga losboton, imawan pa ka anda tuktukun nga atup, sa amo to nga adlaw nangin sangka mansyon para kay Pisoy.
 
“Ti, dali maompisa run kita kaun,” pangagda ka amo ni Pisoy sa tanan. “ Lihog ko bi tawag kay tatay.” Dogang ka amo ni Pisoy. Natingala si Pisoy sa ana nabatian, ompisa nga tana nag-obra sa ana amo, wara na gid makita ang tatay na ka dya.
 
Sa pagsulud ka tatay ka ana amo kag sa pagkakita na ka dya, indi gid maiksplikar ang itsora ni Pisoy. Ang tatay ka ana amo, amo ang mal-am nga ginahapitan na masami ka pagkaun nga nagaoli sa iskinita. Daw indi madrowing ang itsora ni Pisoy sa ana nakita. Maanyag nga yuhum ang ginbogno ka mal-am kana samtang nagaparapit sa ana ginatindugan.
 
“Pisoy, amo gali dya si Tatay ko,” pakilala ka amo. “Tay, amo gali dya si Pisoy, ang isara ka pinakamahugud natun nga manog-obra.”
 
Si Pisoy wara ti may ginhambal kag indi kamaan kon ano ang himoon, kon ano ang hambalun. Nagtindug lang tana nga bota ka pagkatingala. Ang mal-am nagparapit kana para magkamosta kag maghakus. Sa ana paghakus, ang mal-am naghani sa talinga ni Pisoy. “Doro gid nga salamat sa tanan.” Si Pisoy blangko sa gihapon. Wara gid tana nag-ikspiktar ka amo nga hitabo.
 
Ang rason gali kon andut ang tatay ka ana amo rogto sa iskinita hay tungud nagabolig gali tana sa mga tawo nga nagaistar rogto sa pihak ka ana idad kag nataboan nga naagyan ni Pisoy. Ang tatay ka ana amo nagapakonokono nga isara man sa mga tagarogto paagi sa pagbayo ka gisiun kag maglihuk nga isara sa mga warawara. Ginsaysay na dya kay Pisoy nga darwa lang sanda samtang ang tanan nagakaun kag nagakinasadya.
 
“Abi ko anay awut gid ang mga tagiposoon ka mga tawo, piro nagbag-o ang paglantaw ko ka nakita ko ikaw. Makita ko nga wara man ikaw ti ikasarang piro wara dya nangin sablag kanimo sa pagbolig kanakun kag sa mga bata. Indi ikaw magkabalaka, ang mga bata nga imo nakita ginpang-ayup ko sanda kag magaiskwila sanda sa sonod nga pagbokas ka klasi. Man-an dya ka amo mo, piro wara tana ka maan parti sa pagkitaay natun,” panaysayun ka mal-am sa natingala gid nga si Pisoy.
 
Ompisa sa amo to nga hitabo, nagbag-o ang dalagan kang kabohi ni Pisoy. Halin sa pagkakargador, nangin parti tana ka paktorya ka ana amo nga may mataas nga posisyon. Nag-ogwad ang ana kabohi piro wara gid nagbag-o ang ana ogali. Tana si Pisoy gihapon nga kilala ka ana mga imaw sa obra, ka ana amo, kag ka mal-am nga ana nangin amigo.
 
Ang pagkilalahay kag ang istorya ka mal-am kag ni Pisoy nagpabilin kananda darwa. Nangin manami nanda dya nga sikrito. Sikrito nga manami ipabogal sa tanan kag mangin inspirasyon man sa makabati.
 
- Kataposan -

​“Sa diin run ayhan si Nanay ko man?” nagahiribiun nga pamangkot ni Edok. “Nay! … Nay! … Indi nyo man ako pagbayai, ay!” dogang na pa gid nga wawaw.
 
Kadungan ka pagtangso ka sip-on kag paghiribiun, amat-amat nga ginpamorot ni Edok ang pira ka panid na nga mga bayo kag karton nga makita na sa ana atobangan. Bisan wara pa maolian sa bokol na nga daw pandisal kabahul, sigi lang ang pobri nga bata sa pagpodyot sa kon ano pa ang pwidi na nga magamit sa mga nagarinapta na nga mga pagkabutang sa sulud ka anda balay.
 
“Katamad gid kanimo nga bata! Kon indi ko pa ikaw pagsogoon, indi pa ikaw magholag!” ang makaburungul nga singgit ni Manding Wening sa ana kaistorya, dungan batak ka ana nga patadyong. “Ginhambalan ko bay ikaw nga magsag-ub piro sigi tana imo paopas ka damang,” sogpon na pa gid nga may bitbit dun nga silhig para ipahug sa ana bata nga sobra ka tamad.
 
“Hala si Nanay mo, Dok, dalagan dun! Dasiga! … ” sogo dara tiklod nga hambal ni Budok sa ana amigo.
 
Hay rayu pa lang kag batiun run ang daw nagabagting nga siyagit ka ana nga Nanay, sa kahadluk, dasig nga nagtindug si Edok kag nagdalagan paagto sa anda kosina agud bul-un ang mga baldi bisan daw magkaradasma run sa paglompat sa mga tanum nga lamponaya sa atobang balay nanday Budok.
 
Antis magpanaw, ginbistahan na anay ang anda nga banga kag nakita na nga wara gid man gali ti sulud kag naobosan gid tanda ka tobig.
 
“Hala, mosahan gid ako ka dya ni Tatay mong,” hambal na kag magkalot run lang ka olo nga nagalungulungu. Sa ana nga kakulba kag kahadluk kay Iyoy Panggoy, nagdisisyon ang polo ka tuig nga bata nga magholag kag sondon run lang ang sogo ka ana nanay agud makabalik tana liwat kanday Budok para padayonon ang anda sipal nga paopas ka damang.
 
Kang rapit dun lang tana sa gawang, nagahinayhinay kag nagatihintihin nga ginlingling ni Edok si Manding Wening agud sigoradohon nga indi tana mabalbalan ka silhig. Pagkakita nga didto man sa gihapon sa pihak balay ang mal-am, daw lab-ot pa sa langit ang ngirit ka sarawayun nga bata. Amo dya tana pirmi ana nga opisyo ilabi run gid kon mamosa dun si nanay kag tatay na.
 
“Daw olianon bala si Nanay. Hambal ko nga huud dun gani, sogo man gihapon. Liwatun na pa gid?” nagapamorogso na nga mitlang. “Daad tana dun lang bala nagsag-ub kondi kaina pa nabota ang tobig. Timprano pa gani dya, sigi dun tana ka sirmon. Ay, ambay lang gid sa mal-am nga ra,” dogang pa gid nga kimod ni Edok kag nagpudagpudag paagto sa pwirtahan.
 
Piro orihi run kang naman-an ni Edok nga nagapasulud si Manding Wening kag nabatian gid ka ana nga nanay ang ana nga mga ginpangwakal.
 
“Abaw, Ontoy, parariklamo gid kanimo. Gusto mo kumusun ko baba mo?” hambal ni Manding Wening dara hampak ka silhig paagto sa diriksiyon ni Edok.
 
“Ay, mamaw!” siyagit ni Edok tungud nahangyus tana sa golpi nga pagbotwa ni Manding Wening,
 
Hay abtik ang bata kag nakapangaman, nakalikaw tana kag wara maigo ka silhig sa boli.
 
“Oops! Hahaha … Nanay, libat!” paugtas nga sonlog ni Edok kag magpaspas palagyo paagto sa awang.
 
Kang makarayurayu run gawa ang distansiya na sa anda balay, nagpondo sa pagdalagan si Edok kag nagbalikid liwat kay Manding Wening dayon sitsitan “Pssstttt, Nay! Nay!”
 
Kang nakita na nga nagbalikid dun ang kaina pa nga nagakonsomisyon nga mal-am, nagsaotsaot si Edok dara kompaskompas ka ana alima, dayon pa singgit nga naghambal, “Pigaw, ah! Sakit tohod mo, Nay, haw? Lagsa ko bala. Bleeee …” kag magpadiwal pa gid tapos magharakhak nga pagkatodotodo.
 
Bisan daw malopok run ang mga ogat sa liug ni Manding Wening kag nagabokal ang dogo tungud sa kaugut kay Edok, nagyuhum dun lang tana kag maghambal, “Hay, ang akun nga bata wara pa gid man masangkol bisan polo run ka toig ang idad.” Nagtalikod tana agud magsulud sa anda balay bitbit man sa gihapon ang silhig nga ogat.
 
Nagaduhung man gihapon si Edok sa mga nagkaratabo. Sa amo to nga ponto, nadogangan pa gid ang pagnguynguy ka bata kang napaminsar na ang ana nga pagpaugtas sa pinalangga na nga nanay.
 
 Tungud ka malain nga panahon nga dara ka bagyo nga nag-ompisa pa kang nagligad nga simana, pati run ang sobra nga kasubu, gutum kag inoras nga paghiribiun, nagakurudug sa karamigun ang maniwang nga lawas ka bata. Lowas pa abi sa maramig nga huyup ka hangin, ang mga toro ka oran nga nagalosot halin sa atup ka balay kag nagailig sa naoklab nga bobong ang nagpadogang pa gid sa maramig na nga pamatyagan.
 
Manog-alas sais run abi sa gabii kag midyo dulum run gid ang palibot. Wara run maagwantahan ni Edok ang katoyo kag amat-amat run lang nga nagpirung ang ana mga mata. Nakatorog ang makarolooy nga bata nga nakatongtong ang mga alima sa bintana pagkatapos na sandig ka ana nga olo sa may dingding.
 
“Edoook! Edoook!” ang tawag ka mahinay nga limug nga mabatian halin sa kadulum nga amo man ang amat-amat nga nagpokaw sa bag-o pa lang natorogan nga bata. Ginmokra na ang ana mga mata kag ginturok ang bilog nga balay, piro wara man ti tawo sa ana palibot. Kapira na ginmisuk ang ana nga mata piro amo man sa gihapon, wara man tana ti may nakita bisan haron man lang ka tawo nga nagtawag ka ana nga ngaran. Abi na nagadamgo lang tana, gani liwat na nga ginpirung ang ana mga mata kag ginsaylo ang olo sa bintana agud isandig liwat para indi magsakit ana nga liug sa bag-o na nga pwisto sa pagtorog.
 
Wara lang bohay kang nasandig liwat ni Edok ang ana nga olo sa bintana, mabatian run ang madalum na nga pag-ginhawa nga nagapamaan nga mahamuuk run ang ana nga torog.
 
Kang nagapanaw run si Edok parapit sa awang, nasog-alaw na ang nanay ni Budok.
 
“Edok, diin ikaw maagto?” ana nga pamangkot.
 
Nagparapit ang bata kag dayon magbisa.
 
“Masag-ub ako, Maninay Ekang. Naobosan run abi kami ka tobig. Nangara abi si Nanay hay adlawun run, wara pa ti sulud amun banga,” ana nga sabat.
 
“Abaw, mayad nga bata! Kalooyan gid ikaw ka atun Ginoo sa imo nga katandusun,” dogang na pa gid nga hambal dayon kaput sa olo ni Edok kag gomonon ang bohok.
 
“Si Nanay abi, indi makahulat. Masag-ub man gid ako piro ginlagas na gid takun ka silhig,” riklamo na pa gid.
 
“Ay, ay, ay! Ontoy, ti paano ra abi makatig-ang si Wening kon wara kamo ti tobig nga gamitun?” sogpon nga sabat ni Iyay Ekang.
 
“Hala, Maninay, ano tig-angun na karaa hay wara man ti bugas?” pilosopo na nga sabat.
 
Imbis nga maglawid pa ang istorya, wara run lang nagsabat ang mal-am kag nagdiritso nga nagpanaw paagto sa anda nga balay. Gani, ginhakwat lamang liwat ni Edok ang mga baldi kag nagpadayon paagto sa awang.
 
Nakapira pa lang ka tikang si Edok kang may nasog-alaw tana liwat nga sangka mal-am nga damul ang bungut. Sa ana nga pagpaminsar, kadya na pa lang ona nga nakita ang amo raa nga itsora sa anda nga logar kag nagalingin gid ang olo na kon sin-o ayhan ra nga mal-am nga ana nasog-alaw hay basi bala nagtalang lang.
 
“Lo, diin ikaw maagto? Kamal-am run kanimo, sigi pa timo gihapon kalagaw?” sonodsonod na nga pamangkot. Piro, nagaturuk lang kana ang mal-am kag wara nagsabat. “Apa kaw haw? Ano man, indi kaw kamaan maghambal haw? Sabat man, ay. Amo dya budlay kanatun mong hay kon mamangkot gani wara nagasabat piro kon indi man mamangkot mosahan man sa gihapon,” ang wara ontat nga hambal pa gid ni Edok sa mal-am.
 
Sigi lang man sa gihapon sa pagdoko ang mal-am kag hinayhinay nga magpanaw parayu, dayon kaput sa ana nga baston nga ginagamit para indi matomba.
 
Sa ana nga kaugtas, ginbayaan na ang mal-am kag naghalin run lang agud magdiritso sa pagsag-ub. Wara na run ginbalikid ang mal-am hay nagadali tana nga makaabot sa awang agud matapos na dayon bota ang anda banga kag makapaopas run tana liwat ka damang kaimaw ni Budok.
 
Pagkaabot na sa awang, ginbutang ni Edok ang baldi sa kilid kag magpongko sa bato. “Alay panaw ba!” mitlang na dara koot sa ana nga bolsa. Ginbuul na ang surudlan ka posporo kag amat-amat nga ginboksan. “Sara, darwa, tatlo, apat, lima,” isip na. Pagkatapos masigorado nga komplito man gihapon ang lima na kadamang sa sulud, ginsirado na liwat ang surudlan ka posporo kag magtindug run agud ompisahan nga magsalod ka tobig.
 
Kang rapit run lang mabota ang ikarwa nga baldi, may nakita si Edok nga nagakamangkamang sa kawayan nga ginailigan ka tobig halin sa awang. Ana nga ginturuk ka mayad kag sobra ang ana nga kalipay kang naman-an na nga may sangka gamay nga damang tana nga nakita.
 
“Yooohooo! Maima gid dya kar-on si Budok kanakun mong,” malipayun na nga singgit, dayon parapit sa kawayan agud dakpun ang damang nga sigi ka palagyo kang nabatyagan na nga nakita tana kang bata.
 
Sa sobra nga dali ni Edok nga malab-ot kag madakup ang damang nga may kros sa likod, wara na makita ang lao kag lomot sa kilid ka awang kag golpi lang tana nakadanlug.
 
“A!” singgit ka bata nga nagaparamola ang pongyahon sa kakulba. Ang ana pagkaholog lang ang orihi na nga nabatian lowas sa ana nga matonog nga singgit kag nagparanulum run ang ana nga panurukan.
 
Sa anda balay, nagakororinut run ang dahi ni Manding Wening hay hapon run piro wara man gihapon kaoli ang ana bata halin sa pagsag-ub.
 
“Diin run man ayhan nawili to si Edok ka sipal man? Alas dos run, wara man gihapon kaoli haw? Kaina pa to kang alas nwibi ti aga naghalin asta kadya wara pa kabalik? Abaaaw! Makatiraw gid ang bata nga ra kar-on kanakun mong. Abaw, Edok, omandam kaw! May imo gid kar-on,” nagaugtas piro nagakabalaka nga hambal ka mal-am nga saku lang lingling sa bintana hay amat-amat run nga nagabaskug ang oran.
 
Piro wara naman-an ni Manding Wening nga nadisgrasya run gali si Edok kag bag-o lang gid naompawan sa ana nga pagkalipung.
 
Pagkamokra na ka ana nga mga mata, abi ni Edok nabolag tana hay pwirti gali kadulum ang palibot. Gani, dalidali tana nga nangayo ka bolig. “Naaay! ... Taaay! … Maninay Eka! … Budoook! … Boligi ninyo ako!” ang makatiringil na nga siyagit kag polokpolok.
 
“Pssst! … pssst! … pssst! … ” Tatlo nga sonodsonod nga sitsit ang nagpahipus sa nagapalakpalak nga bata. “Maan, indi pagsinggit. Mosahan ko ikaw kar-on mong.” ang riklamo ka limug nga nabatian ka bata halin sa kadulum. Sa amo man to nga mga inoras kadungan ka limug nga nagpamosa kay Edok, mabatian ang matonog nga pagpitik ka dughan kag paglagas ka ginhawa ka bata. Hay indi gid man talawit si Edok, ginpanilagan na kon diin naghalin ang limug nga naghambal kag namosa kanana.
 
Pagbalikid na, nakita na ang darwa ka mga mata nga nagaturuk kanana kag nagasiga. “Si … si … sin-o i … i … ikaw?” ang nagapiritla nga pamangkot ka bata.
 
“Andut nagabagabaga tana imo mga mata haw?” sonod na pa gid nga hambal.
 
“Andut ginlagas mo ako, bata? Ano akun sala kanimo?” pamangkot ka ana nga kaistorya imbis nga isabtun ang ana nga pamangkot.
 
“Wara mo pa gani ako ginsabat, namangkot run timo,” maisug piro ginakulbaan nga sabat ni Edok.
 
“Sabta ako bata, basi gosto mo ipotson ko ikaw sa akun mga lawa?” ang nagaugtas nga sabat ka indi na makita nga kaistorya lowas sa mga mata nga nagdogang pa gid ang pagbagabaga sa pilosopo nga pagsabat ni Edok.
 
Didto kag nadumduman ni Edok nga antis tana malipung, may nakita tana nga gamay nga damang kag amo lang man to ang ana nga ginlagas.
 
“Ikaw ang gamay nga da … da … damang kaina?” dalidali na nga pamangkot. “Andut gahambal timo haw? Indi man ako pagpahadluka, ay,” dugang na nga hambal nga nagapakitlooy hay didto run abi kag nakabatyag tana ka ginatawag nga pagkahadluk.
 
“Huud, ako to ang gamay nga damang nga nakita mo kaina. Ginasagap ko ang akun Nanay kaina hay kahapon pa tana wara makaoli,” ang masubu nga sabat ka nagahambal nga damang.
 
Bisan indi maintindihan ni Edok ang nagakaratabo, nangisug tana nga mamangkot pa gid.
 
“Andut ginbayaan ikaw ka Nanay mo haw? Basi sarawayon timo nga bata mong.” ang siryoso na pa gid nga dogang.
 
“Hala, bukut mong. Ako gani nagabulig kay Nanay panglimpiyo sa amun balay. Wara man ako gani nagasabat kag nagapaugtas kanana,” ang sogpon na pa gid nga istorya.
 
“Kahapon ka aga pagkabogtaw namun, hay nagainoran, wara gid ti may naghapon sa amun lawa, amo raa nga wara kami ti pagkaun. Gani, hambal ni Nanay antis tana magpanaw kahapon mangita lang tana anay ka amun pagkaun, piro asta kadya wara man gihapon tana si Nanay kabalik,” dugang na pa gid nga sogid dayon hibi.
 
“Paano run lang ako ka dya hay ginbayaan ako ni Nanay ko man?”pamangkot na kay Edok.
 
“Hala, ginbayaan na ikaw gid man siguro, ay,” pamahug na balik sa gamay nga damang. Gani, nagdugang pa gid sa paghiribiun ang gamay nga damang. Hay nalooy si Edok sa itsora ni gamay nga damang, namangkot tana. “Ano itsora ni Nanay mo haw?”
 
Golpi lang, nagsanag ang palibot halin sa sirak ka adlaw nga naglosot sa boho ka awang sa ibabaw kag nakita liwat ni Edok sa marapit ang itsora ka ana nga kaistorya.
 
“Hala, kaitsora mo ang sangka damang nga binokot ko bala. Gamay lang garing timo,” ang daw indi makapati nga sogid ni Edok. Dalidali na nga ginbuul ang posporo sa ana nga bolsa kag ginboksan.
 
“Diin rugya si nanay mo?” pamangkot na dayon pakita ka ana nga mga damang sa sulud ka posporo.
 
Dasig nga nagkamang ang gamay nga damang paagto sa alima ni Edok agud turukun ang ginpakita ka bata.
 
Daw ginkumus ang baratyagun ka gamay nga damang kang nakita na ang lima ka damang nga nakorong sa sulud ka posporo. Kag nagdogang pa gid ang ana nga kasubu ka naman-an na nga ang sara sa mga damang nga nakasulud sa surudlan ka posporo, amo ang ana mabuut kag mapinalanggaon nga Nanay.
 
“Araguy!” golpi nga singgit ni Edok. “Andut ginkagat mo takun haw?” dogang na pa gid nga riklamo dayon kaput sa ana nga todlo nga ginkagat ka gamay nga damang.
 
“Ti, masakit?” pamangkot ka gamay nga damang.
 
“Ay, matyag mo haw, manamit?” nagaugut nga sabat ka bata.
 
“Ti, man, may baratyagun kaw man gali, andut wara timo malooy sa mga ginkorong mo nga mga damang sa surudlan ka posporo haw? May mga bata man tanda karaa kag pamilya nga magutuman kon korongon mo lang tanda rugyan sa sulud,” padayon nga pagbasol ka gamay nga damang kay Edok.
 
“Wara timo haw nagapaminsar kon diin si nanay mo, kon madora tana ka malawid? Wara ikaw nahadluk nga magutuman kon indi makaoli si nanay mo kag ikaw lang sara sa inyo balay?” dogang na pa gid nga pamangkot sa bata nga siryoso nga nagapamati sa mga ginhambal kanana.
 
Liwat nga nabatyagan ni Edok ang kalooy sa nagahiribiun nga gamay nga damang. Wara na man mabatyagan nga kadungan sa paghibi ka gamay nga damang, amu man ang pagtoro ka mga loha sa ana mga mata.
 
“Edok! Edok! Edok! Bogtaw. Ay, abaw nga bata ko, diin timo naghalin man?” nagahapohapo nga hambal ni Manding Wening, dayon uyug sa nagakatorog na nga bata.
 
Tungud sa makatiringil nga singgitan ka ana nga Nanay, madasig lang nga nakabogtaw ang bata. Pagkakita na kay Manding Wening, dalidali nga nagkupkup ang bata kag naghambal “Nay, indi mo gid ako pagbayaan, ha? Mapakabuut run ako, Nay, kag pirmi gid ako mamati sa imo mga ginahambal,” ang wara ontat na nga pangako, dayon kag mag-ompisa ka hibi.
 
“Abaw, Ontoy, bata ko bay ikaw. Indi ko gosto nga may matabo nga malain kanimo. Ang nanay, bisan ano pa ang matabo, indi na gid tana raa pagpabay-an ang ana nga mga kabataan. Tandaan mo ra,” kalmado nga sabat ka ana nga nanay. Kag didto lang naghaganhagan ang pamatyagan ni Edok kag nagtawhay run ang ana nga paminsarun.
 
Pagkatapos ka anda nga pag-istoryahanay, ginboligan ka magnanay nga himusun ang mga nagarinapta nga gamit sa balay hay naagyan gali ka todotodo nga oran kag mabaskug nga hangin ang anda nga logar tungud sa bagyo.
 
“Abi ko, Nay, wara run kamo kag ginbayaan niyo ako ba,” hambal ni Edok. “Wara abi kamo rugya pag-oli ko.”
 
“Abaw, daw mabogto run gani akun ogat ka singgit tawag ka imo ngaran, wara mo gid mabatian haw?” sabat ni nanay na.
 
“Hambal ko gid haw, ikaw gid to mong ang nabatian ko nga nagtawag kanakun kaina. Abi ko gadamgo lang ako, Nay, mong,” nagangirit nga sabat ni Edok.
 
Sa ana nga nabatian, nalipay gid si Manding Wening hay naman-an na nga ipangitaun man gali tana ka ana nga bata kon madora tana sa anda nga balay.
 
Pagkatapos ka anda nga panghimus, nakahakid lang gid kang kan-un si Manding Wening, kag insakto lang man nga nakaabot si Iyoy Panggoy nga tatay ni Edok. Pagkakita na dayon sa ana nga bata, nagadalagan nga ginkupkupan na si Edok kag ginpamangkot, “Ontoy, abi, sogidi ako kon ano gid man natabo kanimo.”
 
Sa pagkamaan ni Edok nga sa sulud ka posporo ang nanay ka gamay nga damang, ginpagwa na ang tanan na nga mga damang kag ginboy-an.
 
“Salamat gid kanimo bata,” hambal ka gamay nga damang.
 
“Dumduman mo ang mal-am nga nasog-alaw mo? Ako to. Nagbaylo ako ka itsora agud pangitaun si Nanay. Tingala man ako, indi ko tana makita hay ginkorong mo gali. Piro kadya, nalipay gid ako kag ginapangako ko nga padayonon namun nga pagabantayan ang awang agud mangin malimpiyo ang tobig nga inyo pagasag-ubun,” malipayon nga pagpasarig ka gamay nga damang kay Edok.
 
 “Kag palanggaa ang imo nanay kag tatay. Mayad gani kita may ginikanan pa tatun indi pariho ka iba rugyan. Malipayun ang panimalay kon kumplito ang bilog nga pamilya, kapin pa kon rugyan imo nanay kag tatay.”
 
“Ginapangako ko man nga ompisa kadya, indi run ako mangdakup ka mga damang. Naintindihan ko man nga kapariho ko, kon madora si nanay okon si tatay, mangin masubu ang balay kag wara run ti may iba pa nga mag-asikaso kag magpalangga kanakun,” siryoso nga sabat ni Edok.
 
Gani sa mayad nga hinimoan ni Edok, nagboroliganay ang mga damang nga makagowa si Edok sa awang. Nag-obra ang mga damang ka hagdan nga daw lobid paagi sa anda mga lawa agud makasaka si Edok. Kag pagkatapos ka malawid nga mga inoras, nakahalin run gid man ang bata sa sulud ka awang kag nangin malipayun gid ang tanan sa natabo.
 
Antis mag-oli si Edok, nangayo tana liwat ka pasinsiya sa mga damang nga ana ginpangkorong kag nagpasalamat sa gamay nga damang sa pagbolig kanana agud maintindihan kon andut ang sangka bata ginasaway kag ginasogo ka ana nga Nanay.
 
Indi makapati si Manding Wening kag Iyoy Panggoy sa gin-istorya ka anda nga bata bisan ginpakita na pa ang ana nga bokol kag ang kinadtan ka damang sa ana nga alima. Piro ang importanti, iririmaw run tanda nga bilog nga pamilya kag lantu nanda nga tungud sa pagkilalahay ni Edok kag ka gamay nga damang, mangin masinorondon, mapinalanggaun, kag mabuut gid nga tawo si Edok asta sa ana nga pagmal-am.
 
- Kataposan -

​May sangka mangongoma nga nagaistar sa bokid marapit sa kagorangan. Ang ana obra amo ang pagpangoma kag pagsagod ka manok nga darwa ka bilog, monga kag solog. Nag-abot ang adlaw nga nangitlog ang dya monga nga manok kag nalipay gid ang mangogoma. Kada adlaw ana dya nga ginaisip kon pira run ang nagdogang nga itlog sa pogadan, hasta nakaabot sa baynti ka bilog. Nalipay gid ang mangongoma sa ana ginasagod nga manok gani ginasagod na gid dya ka mayad kag ginabinlan ka pagkaun kag tobig antis mag-agto sa ana oma.
 
Toman man ang kalipay ka dya darwa ka manok sa anda nga amo tungud mabuut dya kag mapinalanggaun kananda. Kon mag-abot gani ang mangongoma halin sa oma ginaalaw-alaw gid ka mga manok kag dayon man ka mangongoma dakup kag ginahimas kag ginatogroan ka bobod.
 
Nag-abot ang adlaw nga nagboroto run ang itlog kag nalipay gid ang mangongoma. Nag-agto ang mangongoma sa banwa para sa pagbakal ka bobod para sa ana mga magagmay nga mga pisu kag sa ana pagbalik ana dya nga ginbobod sa mga pisu agud to nga makapanoka para dasig mamaskug.
 
“Maswirti gid kita,” hambal ka monga sa ana bana nga solog.
 
“Amo gani, indi ta run ayawan pangita pagkaun para sa atun mga bata,” sabat ka solog nga manok.
 
Sangka gabii samtang nagakatorog ang monga nga manok kaimaw ka ana mga bata sa kilid ka balay ka mangongoma, sa hinali lang may nabatyagan tana nga daw may nag-agi sa ana atobangan gani ana dya nga ginbantayan kamayad para maman-an kon ano ang nag-agi sa ana onahan. Sa ana nga pagbantay, ana nakita ang sangka mabahul nga balabaw nga nagaparapit kana. Ginkulbaan ang manok nga monga kag ana ginhumlad ang ana darwa ka pakpak para matago ang ana mga pisu piro indi na dya masakup tungud sa anda kadorohon. Samtang nagaparapit ang balabaw nagtiyagak tana para mabatian ka ana amo nga mangongoma.
 
Naggwa ang mangongoma nga may solo nga dara kag nagdalagan ang balabaw kag nalagyo paagto sa kakahoyan. Ginhakwat ka mangongoma ang monga nga manok kaimaw ka ana mga pisu kag ginsaylo sanda sa korongan nga kawayan kag didto nagtinir hasta mag-aga. Nagdogang pa gid ang pagpalangga ka manok sa ana amo nga mangongoma.
 
Kada aga sa ana nga pagpamobod, nagaparapit sanda ka dya kag nagahapon sa ana mga alima. Naglipas ang panahon nga nagbahul ang mga pisu kag sarang run nanda maprotiktahan ang anda mga kaogalingun gani wara run sanda nagaimaw sa anda nanay kon magpangita ka pagkaun kag didto run man sanda nagatorog sa ibabaw ka mangga kaimaw ka anda tatay nga manok. Sangka gabii, samtang malinung run kag madulum ang palibot, sa hinali lang naholog ang sangka manok kag naalarma gid ang tanan. Samtang nagasiyak ang anda imaw nga manok sa dalum, golpi lang nagtiyagak kag nagpalakpalak ang sangka manok gani nagrulupad ang tanan bisan madulum para lang makapalagyo.
 
Nabatian ka mangongoma ang amo nga gahud gani naggwa tana nga dara ang ana solo kag ginsol-an ang mangga nga ginhaponan ka ana nga mga manok, kag golpi nahangyus ang mangongoma nga may dara nga kakulba sa ana nakita. Nagdalidali tana sulud sa ana balay para magbuul ka binangon kag nagparapit sa mangga. Naghinayhinay dya tana saka para indi mabatyagan ka bahul nga sawa nga nagaamat-amat lamon sa ana nga manok. Kang rapit run tana, ana dya nga ginlabo kag naigo ang dya sawa kag naholog. Nagdalidali naog ang mangongoma kag ginlabo pa gid ang man-ug hasta napatay.
 
Pagkaaga samtang nagapamobod tana gin-isip ka mangongoma ang ana manok kag may nakolang dya nga isara. Nalipay ang mga manok sa pagprotikta kananda ka anda amo nga mangongoma.
 
Naglipas ang mga inadlaw kag nangitlog liwat ang nanay nga manok kag nakaabot dya sa disisyiti ka bilog kag naboto liwat. Nagbahul man ang mga naona nga mga manok nga daw pariho run gid sa anda nanay.
 
Sangka adlaw samtang nagatiripon ang mga manok nga nagahulat sa bobod, naggwa ang anda amo nga mangongoma kag nagsab-og ka mga pagkaun. Nagdaralagan ang mga manok kag nagtoka ka dya mga bobod. Sa anda pagpanoka, ginsarasara dakup ang mga daragkul nanda nga mga imaw, ginsulud ka mangongoma sa sako kag nagin mahagup sanda bangud nga palangga nanda ang anda amo. Gindara sanda ka mangongoma sa sulud ka balay kag natingala gid ang nanay nga manok. Gin-agtonan na ang ana bana nga solog para magpanilag. Naghinayhinay sanda parapit sa kosina ka dya nga mangongoma kag naglupad paagto sa bintana. Didto nakita gid ka darwa kon ano ang ginahimo na sa ana mga bata, kon paano gingurut ang liug ka ana bata kag ang iba patay run nga natompok sa salug.
 
Gintabog sanda ka mangongoma pagwa kag naglupad sanda nga darwa kag naghapon sa sanga ka kahoy. Nanaog ang monga bangud nagasiniyak ang ana mga boto kag didto indi gid madora sa paminsarun ka darwa ka manok ang ginhimo ka anda amo nga mangongoma.
 
Pagkalipas ka pira ka oras, naggwa ang mangongoma nga may dara nga baldi kon sa diin nasulud ang gin-ihaw nga mga manok. Ginpas-an na dya kag gindara sa banwa para ibaligya.
 
Samtang wara ang mangongoma gintipon ka tatay nga manok ang ana mga bata kag ginhambalan nga maghalong kag indi magpadakup sa anda amo nga mangongoma. Pagkahapon run amo pa lang pag-abot ka mangongoma nga may dara nga bobod. Nagsulud tana sa ana balay kag nag-ilis kag naggwa pa gid kag ginbobodan ang mga manok. Nagtipon ang tanan kag nagpanoka nga daw sa wara lang ti may natabo. Nagbalik ang mangongoma sa sulud ka balay. Kag nag-abot ang gabii kag nag-agto ang tagsatagsa sa anda haraponan kag nagtorog. Naglipas ang sangka simana nga wara nasondan ang amo nga hitabo, piro nagharalong ang tanan sa anda mga holag.
 
Aga pa naggwa ang mangongoma sa ana balay kag namobod liwat. Ang tanan nagparapit kag nanoka. Samtang ang tanan saku sa pagtoka, naghinayhinay ang mangongoma kag gindakup ang sangka manok piro nakalikaw dya. Gindakup na pa gid ang isara ka manok, piro nakapalus dya sa ana alima. Ang tanan nangin maila sa anda amo, gani naghimo ang mangongoma kang korongan nga kawayan. Ana dya nga gin-atupan kag ginbutangan ka mga pogadan sa kada pamosod. Ana man dya ginbutangan ka gawang kag gintakpan. Wara gid sa pinsar ka mga manok kon para sa ano ang ginhimo ka anda amo. May mga monga nga bag-o nga nagairitlog, gani ginhalin dya sanda ka mangongoma sa korongan.
 
Pagkasonod nga adlaw, didto namobod ang magongoma sa sulud kang korongan kag nagdaralagan ang tanan kag nagsulud. Naggwa ang mangongoma kag gintakpan ang gawang samtang saku ang tanan nga manok sa pagtoka. Orihi lamang nanda nabalikdan nga ginkorong sanda kag indi run makagwa. Kinulbaan ang tanan nga nagatingoha sanda nga makagwa. May nagalupad sa ibabaw nga nagapasimpalad nga basi man lang may aragyan, piro bisan sara kananda wara ti may nakagwa, lowas lang gid ang mga magamay nga mga pisu. Nagkasubu ang tanan tungud man-an nanda nga magaabot ang adlaw nga dakpun sanda ka magongoma kag ibaligya sa banwa. Ang tanan nawad-an ka paglaum nga makagwa.
 
Adlaw-adlaw padayon sanda nga ginataw-an ka mangongoma ka pagkaun kag tobig, rason man nga dasig ang pagbahul ka dya nga mga manok. May nagdogang pa gid nga mga lima ka monga nga nagapangitlog, kag ang isara may kinaana nga ogali. Dya tana sangka tamad nga monga. Wara dya nagapanaog sa ana pogadan oras ka tagkaraun kag wara man dya nagapanaog sa pogadan para mag-iti. Gani ginbutangan tana ka ana nga karan-an kag tobigan sa ana mismo kaogalingun nga pogadan.
 
Nag-abot liwat ang tion nga kinahanglan ka mangongoma mag-ani ka ana mga manok kag idar-un sa banwa para ibaligya. Gani aga pa tana nagbogtaw kag gindakup ang iban nga mga daragkul nga manok, monga man okon solog nga insakto sa ana kabahulun. Nagapinalak sanda ka dya nga gosto makapalus piro hugut ang pagkaput kananda ka mangongoma. Gosto man nanda boligan ang anda mga imaw piro wara sanda ti mahimo. Nagasakit ang anda nga tagiposoon nga may kalooy sa anda mga imaw nga ginabitbit pagwa.
 
“Di kamo magdora ka paglaum,” hambal ka anda nanay nga manok.
 
“Magaabot ang adlaw nga kita makagwa rugya kag makaagto sa logar nga aton gosto.”
 
“San-o gid ayhan?” sabat ka monga nga tamad.
 
“Ikaw lang goro ang mabilin rugya hay bisan sa pag-iti mo wara kaw gid gapanaog,” hambal pa gid ka sangka monga nga nagapangitlog man.
 
Naglipas ang sangka simana nga wara gid parapanaog ang monga hasta nasondan pa gid ka pira ka adlaw. Manami gid ang pagpirungpirung ka mata ka manok nga tamad, kang sa hinali lang may nabatyagan tana nga nagakaramang sa ana kalawasan. Ginsiksik na ang ana bolbol nga nagapinsar nga basi koto lang dya nga nagakamang, piro nalantawan na dya nga daw nagadoro pa gid. Gani napiritan tana ka dya nga magnaog sa ana pogadan kag nagwiriwiri ka ana lawas.
 
Sa paglantaw na ka ana batiis nakita na nga toman kadoro ang nagakaramang sa ana mga batiis.
 
“Ay, abaw! Katingalahan, nanaog ang iban.” Hambal ka sangka monga nga sa pogadan.
 
“Nanaog ako hay may nagakaramang sa akun kalawasan,” hambal ka tamad nga monga.
 
“Ano ria haw?” hambal ka iban nga mga manok.
 
Gani nagparapit ang tanan kag naglantaw.
 
“Boligi ako ka toka,” hambal ka monga nga tamad.
 
Gani nagparapit sanda sa pagbolig. Kang nakita kang mga dapaw nga doro ang mga manok nga gosto magtoka kananda nagpakitlooy sanda nga indi sanda pagpangtok–on.
 
“Ano gid bala ang gosto ninyo?” koon ka mga manok.
 
Nagsabat ang dapaw, “Gosto namun nga mag-istar sa inyo balay kag mag-imaw kaninyo.”
 
Nagsabat ang manok, “Mabudlay ang inyo ginapangayo kag wara kami maanad kaninyo.”
 
 “Malooy man kamo. Indi kami makaistar sa gwa hay mapatay kami!” sabat ka dapaw.
 
“Sigi, masogot kami piro indi kamo mag-istar sa amun haponan kag gosto namun nga dyan lang kamo sa lopa.”
 
Kag nagsogot man ang mga dapaw sa kondisyon ka mga manok.
 
Nagsulud ang mangongoma kag namobod sa korongan kag gindakup pa gid ang iba nga daragkul nga manok, solog, kag monga kag ginbaligya. Nakita ka mga dapaw kon ano ang ginahimo ka mangongoma sa mga manok. Namangkot ang dapaw kon ano ang ginahimo ka mangongoma sa anda mga imaw, kag ginsogid man ka manok nga ginapatay sanda kag ginabaligya sa banwa.
 
Nalooy ang dapaw kag nagmiting sanda, imaw ka mga manok, kon ano ang dapat nanda himoon.
 
“Mabolig kami kon magpasogot kamo nga maistar kami sa inyo haraponan kag sa inyo mga pogadan,” hambal ka mga dapaw.
 
“Sigi, masogot kami piro ano ang amun himoon?” sabat ka nanay nga manok.
 
“Indi kamo magpanaog sa pogadan kag dyan lang kamo maiti para magdoro kami,” hambal ka dapaw.
 
Nagsogot man ang mga monga. Ompisa kato nga adlaw wara ti monga nga nagapanaog sa pogadan kon mamobod ang mangongoma, gani ginbutangan sanda ka mangongoma kang kaogalingon nga bobod kag tobig sa anda nga pogadan.
 
Madasig ang pagdoro ka mga dapaw sa mga pogadan kag sa lawas ka nagapangitlog nga monga. Hasta naglatay dya sa dingding kang korongan kag sa mga haraponan ka iba nga manok nga nagahapon rapit sa gawang. Nagrapta ang mga dapaw pati sa gawang ka korongan.
 
Nag- abot ang adlaw ka pag-ani ka mga manok kag kinahanglan run nga ibaligya. Nagsulud ang mangongoma nga may dara nga bobod. Samtang nagapamobod ang mangongoma naggwa ang tanan nga mga monga nga nagapangitlog kag nagwiriwiri ka anda lawas. May pira ka bilog nga mga dapaw nga nagtupa sa ana nga mga butkun kag irong kag ginkagat golpi ang mangongoma kag maglokso sa dalum kag nagdalagan sanda balik sa pogadan.
 
Kang nahangyus ang mangongoma, golpi lang gintampa na ang ana nga irong. Nag-uruk-ukan ka kadlaw ang mga manok.
 
Hambal ka dapaw, “Amat-amatun lang natun nga paantoson sa kagat para makabalus kita tanan kana sa ginahimo na.” Kag magsagi sanda kadlaw.
 
Sa adlaw-adlaw nga pamobod ka anda nga amo nga mangongoma, amo man ang anda nga kagat sa lawas na. Samtang ginahimo nanda ang amo nga bagay, nagasagad tanda kinadlawanay.
 
Ang mangongoma nagapinsar nga daw indi run tana makaagwanta kon ano nga bagay ang nagapangagat kana. Wara tana kamaan nga ang mga dapaw nagdoro run sa pogadan ka ana nga mga manok.
 
Nagligad ang mga adlaw nagaistoryahanay ang mga dapaw kag mga manok kon paano pa gid nanda mabalusan kag paantoson ang anda amo.
 
Nagsabat ang nanay nga manok, “May naman-an ako nga plano. Kon mag-abot pa gid ang atun amo sa pagpamobod sudlun ninyo mga dapaw ang sa sulud ka ana pantalon.”
 
“Ano?” sabat ka tanan nga mga manok kag dapaw.
 
Kag nagpamangkot ang pinakatamad nga manok, “Kag mag-iwan didto?”
 
Kag nagsabat ang nanay nga manok, “Kapolan ninyyo ang ana tinago.”
 
Nagpadayon ang mangongoma sa pagdakup ka mga manok. Nagorowa ang mga dapaw halin sa mga iti kag nagsulud sa pantalon ka anda nga amo. Kag didto nagkarapol ang mga dapaw kag ginsagad ka kagat.
 
Nagsiyagit ang anda amo, “Araguyy!” Sigi ana pangalot nga kang indi na run maagwantahan, ginkoot na sa sulud kag ginsagad kalot kag ang mga dapaw nagkaramang sa ana nga alima pasaka sa ana liug kag mata kag talinga kag ginkagat. Nagapiripiri ang anda amo sa pagpangalot nga nagdalagan sulud sa ana balay kag mag-oba ka ana nga bayo. Didto nakita na nga nagaparamola kag nagharabal ang ana lawas.
 
Kang orihi, naman-an ka amo nanda nga magongoma nga mga dapaw gali ang nagapangagat kana, kag nakita na nga dorodoro run ang nagakaramang sa mga korongan ka ana nga mga manok. Nagpaminsar tana nga magbakal ka bolong nga kontra sa mga dapaw.
 
Nagpanaw tana sa pagbakal ka bolong nga pamatay sa mga dapaw. Piro may manok kag dapaw nga nanilag sa anda nga amo. Nagabantay tanda sa bintana kag sa gawang piro nagapanago.
 
Kag nakabalik ang anda nga amo halin sa banwa nga may bitbit nga napotos sa silopin kag ana nga gintongtong sa lamisa. Kag sa paggwa na, ginparapitan nanda ang pinotos kag gintosik ka manok para maboksan kag ginkaykay. Didto nakita nanda nga ang ngaran ka napotos sa silopin Sevin. Nagbahul anda nga mata nga darwa. Man-an nanda nga para dya sa mga dapaw nga magkaramatay. Ang ginhimo ka manok, gingoyod na dya pagwa sa balay ka amo na kag gindara sa likod ka balay rapit sa kasilyas kag didto nagkotkot ka madalum kag ginlubung ang Sevin. Kag nagbalik ang manok kag ang dapaw sa korongan sa kon diin may midyo nagaohang kag ginhawa na lang ka pagamay man ka ana nga lawas para makasulud kag makagwa sa sikrito nga aragyan. Wara gid kamaan man ang ana nga amo. Kang nakabalik ang anda amo sa sulud ka balay para bul-un ang ginbakal na nga Sevin para nga isabwag sa korongan, natingala ang magongoma nga wara run sa ibabaw ka lamisa ang ana ginbakal. Ayawan tana pangita kag lingling sa idalum ka lamisa okon sa sa gwa ka balay. Indi na gid dya makita. Daw omang run tana pangita hay pinsar na gintaban man ka manok kag gingoyod sa kon diin. Nakita dya ka mga manok kag dapaw kon ano ginasagad paagto-pabalik kag libot ka anda amo. Samtang ginaturuk nanda ang mangongoma nagauruk-ukan tanda tanan ka kadlaw. Nagasagad komod ang mangongoma,
 
“Mahal pa naman to nga bolong. Hay! Kaawat nga mga dapaw! Indi run gid ko abi ka agwanta ka anda pangagat kag katol katul gid katama. Sin-o ayhan ang nagbuul katong ginbakal ko man?” Kag nagbuol tana ka bobod kag nagpamobod sa mga manok, piro wara na anay gintingkay ang mga manok para nga ibaligya.
 
Nahuman pa gid ang sangka plano na nga sa madason nga adlaw pangdakpun na liwat ang mga daragkul nga mga manok kag ibaligya kag ibakal pa gid ka sinako nga bobod para isostinir sa pagpakaun sa ana nga mga manok. Piro ang manok nagdobli man ang anda nga pag-andam sa mga inadlaw.
 
Sangka gabii nag-istoryahanay ang mga manok sa mga dapaw nga grabi gid ang anda nga naaguman sa mangongoma, abi nanda palangga tanda ka anda nga amo, gali kay palangga lang tanda tungud makwartahan tanda ka anda nga amo. Nagsigi tanda hibi, hay palangga run man nanda daad ang anda amo ogaring hay kabohi nanda ang baylo sa ana nga pagpalangga kag pagpakaun kananda. Nagpangasubu tanda tanan kag naghiribi. Naghibi man ang mga dapaw.
 
Pagkaaga wara ti dahumdahum ang mga manok nga ang anda amo nagparapit sa korongan kag ginboksan kag nahangyus tanda tanan kag nagpinalakpalak. Nagasarala kon diin malagyo kag magpanago. Nakita nanda nga may dara nga lobid kag sako para sudlan ka ana madakop. Kag nadakop sarasara kananda nga mga daragkul, kag nagsiniyagit ang mga manok. Wara tanda ti mahimo sa anda nga sitwasyon, nagaparalagyo lang kon sin-o ang makalagyo kananda. Samtang ang mga dapaw nga nagakaramang sa kon diin lang. Nagasalasala man kon ano ang anda himoon. Kag nagsinggit ang sara nga nagpangisug sa paghambal sa ana nga mga imaw,
 
 “Mga kabogtoan ko nga mga dapaw, nalipat bala kamo ka atun nga ginhimo ka pira ka adlaw sa mangongoma nga dya? Sa mga ginahimo na kanatun tanan, kadya run ang adlaw nga makabalus kita kag makarabuhi sa ana nga pagkorong kanatun. Hala, sigi, kamang kamo kag loksohan ninyo tana!”
 
Ang iba nga sa mga dingding kang korongan, nagkaramang paagto sa mangongoma kag nagsohot sa ana pantalon kag bayo hasta nakaramang dya paagto sa ana mga hita, iruk, kag talinga. Kang indi run maagwantahan ka mangongoma ang kadorohon ka dapaw, ana nga ginboy-an ang mga manok sa korongan kag nagdalagan pagwa kag nalipatan nga siradohan ang gawang.
 
Samtang didto tana sa gwa nga nagawaswas ka ana bayo kag pantalon, naggorowa ang mga manok sa korongan kag nagparalagyo. Nakita ka mangongoma nga ang mga manok naggorowa. Nagdalidali dya balik sa korongan. Ginkapolan liwat tana ka mga dapaw kag ginkagat. Nagsagad araguy kag koriit ang mangongoma sa mga kagat ka mga dapaw, gani nagdalagan dya pasulud sa balay kag nagdiritso sa kasilyas kag nagparigos para lang mabuul ang mga dapaw sa ana lawas.
 
Nakagowa ang tanan nga manok pati ang mga monga nga may mga pisu kag nalagyo paagto sa kagorangan kag wara run gid nagbalikbalik sa mangongoma.
 
Nagpasalamat ang mga manok sa mga dapaw kag ompisa kato nag-istar run ang mga dapaw sa anda lawas kag nangin parti ka anda kabohi. Kag malipayon sanda nga nagapangabohi sa kagorangan.
 
- Kataposan -

​Mabohay na run nga ginhulat ang dya ona nga adlaw ka bakasyon. Ana gid ginpriparahan dya ang ona nga adlaw hay ana ipatoman ang handum sa mga bata nga ipabatyag ang importansya ka pagsolat, pagbasa kag pagkanta. Ompisahan na anay sa anda porok nga ginatawag porok Kapayas kag mayad lawas pati run sa iban pa nga porok ka anda baryo.
 
Dosi anyos pa lang si Manong Apen, piro bahul gid ang handum na para sa mga bata nga patas kana, ilabi run gid sa mga bata sa anda baryo nga ginatawag baryo Laum.
 
Wara run nagpaboyanboyan tapos makahimus ka ana baratangan. Nagrigos kag nagpamahaw, dayon ginbisitahan ang ana traysikad nga nagaduyu sa tambi ka anda balay. Ginlimpyohan ang lawas kag ginlongilongi ang manibila kon wara ti dipirinsya. Ginpisilpisil ang tatlo ka mga rowida kon bota pa gid man dya ka hangin hay basi alang-alangun sa karsada.
 
Ginkarga ang mga libro kag ang iban pa nga kinahanglanun nga mga gamit kag dayon tolod ka ana traysikad paagto sa siminto nga aragyan. Kang nakita tana ka mga bata, dayon kana nagparapit kag nagpamangkot, “Manong Apen, diin ikaw maagto?”
 
“Maagto ako didto sa onahan, sa dalum ka pono ka mangga, sa haron na ako mabasa ka akun mga libro nga Kinaray-a. Ti, sin-o kaninyo gosto magtawas kanakun?”
 
“Ako, ako!” nagasinggitan ang mga bata nga nagasoronod sa ana likod paagto sa pono ka mangga.
 
“Sigi, dali kamo hay maistoryahanay ta didto!” panghagad na sa mga bata nga daw nagayapayapa sa mga istorya ka libro nga basahun na kananda.
 
May tatlo ka mga bata nga babayi nga nagsakay sa bakanti nga porongkoan ka ana traysikad. Pag-abot sa pono, ginpabinit ni Manong Apen ang sarakyan, ginbuul ang bangkito nga ana porongkoan, ginhumlad ang dara nga banig kag didto nagrolompagi ang mga bata samtang ginaompisahan ang pag-istorya ka Alamat ni Nogas kag ni Anini.
 
“Madayonay sanday Nogas kag Anini? Kaslun gid man tanda?” ang mahawathawat nga pagpamangkot nanda kang ginaistorya run ni Apen ang kataposan nga bahin ka sogidanun.
 
“Pagpamati lang anay kamo, hay sa dya kataposan nga parti ka istorya, indi nyo gid dya malipatan.”
 
Kag natapos gid man ang pag-istorya. Ang iban nasadyahan sa kataposan nga bahin ka istorya kag ang iban, nagahambal nga dapat may bata run dayon sanday Nogas kag Anini. Samtang ang iban nabitin lang.
 
“Manong Apen, sa sonod iistorya mo liwan kanamun ha? Gosto ko liwan mabatian ang matam-is nga pag-istoryahanay nanday Nogas kag Anini,” bilin ni Nene, pito ka toig nga bata, antis maghinayhinay paoli.
 
Nagburublaganay si Manong Apen kag mga bata nga may kasadya, nalipay gid tana hay napabatyag na sa mga bata ang importansya ka pagbasa.
 
Dayon nanghimus dya ka ana mga libro para makapadayon sa onahan nga porok, ang Porok Kamoti.
 
Gosto na ipaambit sa mga bata nga patas kana, kon ano ang mahimo ka mga todlo patas sa pagdrowing kag pagsolat. Ang pagdrowing sangka bagay nga ginahiligan na, amo ra nga masami sa ana mga notbok mabokadan ni nanay na ang ana mga ginaimbinto nga mga itsora ka tawo kag lainlain nga mga disinyo ka litra nga kon sa Ingglis ang tawag doodles okon doodling.
 
Pag-abot sa Porok Kamoti, dayon nagparapit sa ana traysikad ang mga bata.
 
“Manong Apen, Manong Apen, nami imo traysikad ba. Sa diin ikaw maagto? Andut may dara timo nga blakbord haw?” ang pamangkot ni Iko, ang bata nga pirmi nagalagaw sa anda porok sa pagpangayaw ka sipal ka targit-targit.
 
“Gapangita daad ako ka bata nga hilig magdrowing hay mapaimaw ako kana didto sa dalum ka pono ka samlagi kag magkoriskoris.
 
“Madrowing? Ako! Ako! Tawas kami!” Nagharagaday ang mga bata kag nagtombotombo samtang nagasonod sa traysikad paagto sa pono ka samlagi.
 
Ginhumlad liwan ang banig kag didto nagmansig lompiga ang mga bata, mansig buul ka papil, lapis kag krayola sa kahon nga dara na. May nagahapa kag nagalompagi basta makahimo lang ka mga laragway nga naluyagan nanda. Iban gasabak ka mga papil nga daw ka siryoso gid ka anda ginaobra.
 
“Sigi, kon sin-o ang may matapos nga drowing kaninyo, may primyo kanakun ha. Indi dya panaminami, basta may laragway nga mapakita kanakun. Masolat ako dya sa blakbord ka mga bilog, kwadrado, bolan kag trayanggolo kag kamo run lang bahala kon ano kara ang inyong madogang sa kada korti nga nasolat dya sa blakbord.
 
Amat-amat natapos ang pagdrowing ka mga bata nga may kasadya sa kada isara hay kada drowing nga ginapakita kay Manong Apen, may baylo nga lapis, papil kag dolsi. May nagdrowing ka balay, may drowing ka itsora ka bilog nga pamilya, kabokidan, baybay kag kabolakan.
 
May nagparapit kana nga bata nga babayi, nga mga syam run ang idad kag nagasinyas samtang ginpakita ang ana papil nga may drowing ka oyahun ka bata nga nagayuhum.
 
Dayon nagparapit si Ikoy, pito ka toig nga bata nga wakalan, apo kang kagawad ka anda baryo. “Manong Apen, si Manang Ida ko dya gali, magorang ko. Indi tana makahambal kag midyo indi gid makabati, piro gosto na gid magtoon magdrowing. Ang drowing na kono, amo ang bata nga nalipay gid hay nakamaan magdrowing,” ang isplikar ni Ikoy ka gosto ipaathag ka ana magorang kay Apen.
 
“Sigi ‘Koy, lihog ko lang sinyas kay manang mo nga salamat gid sa ana pag-intra kanatun bisan malisud sa ana sitwasyon. Piro nasadyahan gid ako hay rudya tana kag sa sonod kabay pa makaintra liwan tana.” Dayon gindaw-an na si Ida ka ispisyal nga primyo, sangka karton kang krayola.
 
Dayon ginsinyas ni Ikoy sa magorang ang minsahi ni Manong Apen kana kag nagtangotango, dayon nagtombotombo sa kasadya.
 
Natoblag man si Manong Apen sa nakita nga sitwasyon ni Ida, piro bahul gid ang ana pasalamat hay intirisado gid dya makamaan ka bisan ano, bisan pa paagi lang sa sinyas ang ana pag-istorya.
 
“Ti, man-an nyo run kon paano magkoriskoris kag kon ano pa ang pwidi magamit sa atun mga alima?”
 
“Huud, i, Nong,” sabat ni Iki. “Ang akun tana gindrowing nagaimaway kami ni Tatay, Nanay, kag ako. Gosto ko run mag-oli si Tatay halin sa sakada. Ti, bisan sa drowing lang, kami komplito nga gaimaway.”
 
“Baw! Kanami gid ka drowing ni Iki, nagakaptanay ka anda mga alima ang ana bilog nga pamilya.”
 
“Ang pagsolat lang kag pagdrowing, sangka paagi man nga makilala kita, amo nga kinanglan aram kita magsolat ilabi run ka atun ngaran okon hayo para makilala kita okon makapaotwas ka atun gosto ipaambit kapin pa sa atun nanay, tatay okon mga bogto.”
 
Nakatapos gid man ang tanan sa pagpaambit ka anda mga abilidad sa pagdrowing. Ang bilin ni Manong Apen amo nga ipadayon ang pagkoriskoris hasta magsagad ang abilidad, hanasun ka mayad okon magpraktis gid hay talinto ria nga indi mabakal.
 
“Manong Apen, Manong Apen, ti sa diin ikaw maagto tapos kadya bay?”
 
“Madiritso ako sa sonod nga porok, sa Porok Balonggay. Ti, rudya lang anay kamo?” Kang nahimus run ang ana mga gamit, nagpasalamat si Manong Apen sa tanan nga mga bata kag nag amat-amat sikad paagto sa pihak nga porok.
 
Pag-abot ni Manong Apen sa Porok Balonggay, may mga bata nga nagatirinompok sa karsada, nagalompyang kon sin-o ang ona bantay sa anda sipal nga lagsanay.
 
Kang nakita tana, nagpuut ang anda sipal, nagparapit kana, kag dayon nagpamangkot ang mga bata, “Manong Apen, andut may dara timo nga radyo haw?”
 
“Matoon ako magkanta didto sa idalum ka pono ka abokado. Sin-o kaninyo kaaram magkanta?”
 
“Ako! Ako!” dayon nagbayaw ka anda mga alima ang mga bata. Pag-abot sa pono ka abokado, gimhumlad ang banig, gintongtong ang radyo kag ginpatokar ang mga pili nga pangbata nga mga kanta.
 
“Sigi, mga bata ha, ang masonod nga kanta parti sa atun banwa, masonod kita sa kanta ha. Hulas dya kantahun hay sa Kinaray-a man ang mga linya. Sigi sonod kamo ha?”
 
“Ikaw, ako, mga Antiqueño
 
Kabahin kag may sarabtun sa tanan
 
Dunang manggad nga ginbogay
 
Atun tipigan kabataan, makaagum man.”
 
Ginbayaw ni Manong Apen ang ana mga alima kag ginkompas sa hangin, samtang nagakanta, dayon nagsoronod ang mga bata, hasta matapos ang tokar.
 
“Ti, batian nyo to? Amligan ta kono ang atun dunang manggad,” hambal na sa mga bata.
 
“Ano ra haw, Nong, ang dunang manggad?” pamangkot ni Tintin, ang walo ka toig nga bata nga babayi may polyo. Nagtindug gid dya sa ana ginapongkoan nga daw ginatokso ka ana maistro sa anda klasi. Si Tintin ang may pinakamatonog gid nga limug sa pagkanta ka Antiqueño, nga daw kabisado na gid ang bilog nga kanta.
 
“Amo ra ang atun mga kabokidan, ang atun mga soba, kadagatan, pati run ang kaparayan kag kakahoyan. Amo ra nga andaman gid natun hay kon maobos ria tanda, wara run ti mabilin kanatun kon kita magdaragkul, kapin pa sa mga bata man nga gasonod kanatun.”
 
“Tandaan gid ra namun, Nong,” hambal ka bata nga si Dodong nga nagatangotango.
 
“Manong Apen, indi bala ang mga kakahoyan kag kaparayan amo ra tanda ang gatogro kanatun ka pagkaun?” sabat ni Ontoy.
 
“Huud, ‘Toy, gatogro ka pagkaun, kag doag man sa atun palibot, kapin pa ang mga kaparayan natun nga gatogro ka bugas nga atun ginakaun.”
 
 Kang naobosan ka anda mga pamangkotanun, nag-amat-amat oli ang mga bata. Tungud timprano pa man ang oras, nagpabilin anay tana sa haron ka pono ka abokado kag ginkaun ang igma nga ginpabalon ka ana nanay. Napinsaran na nga magdiritso run lang anay sa sonod nga porok, ang Porok Tagabang, pagkatapos makapahowayhoway.
 
Kang nahimus na run ang ana mga gamit, nagsakay tana sa ana traysikad kag naghinayhinay pasada paagto sa Porok Tagabang. Pag-abot na sa amo nga porok, may mga bata nga nagatororompok sa binit kang karsada, may gapaopas ka damang kag nagataksi ka tansan. Sa onahan nga bakanti nga loti, may gasipal ka pikyaw kag tomba-patis. Nagnaog anay tana kag gingoyod ang ana traysikad.
 
Nakilala dayon tana ka sangka bata, “Manong Apen, Manong Apen, rugya ikaw haw?” si Dandan ang bata nga iyado ka ana magorang nga maistra.
 
“Ay, Dandan, ikaw gali. Ng-agto lang ako rudya para mamasyar kaninyo kag magsipal. Toay ako sa pono ka lomboy mapaharon kag magsipal ka paktakun.”
 
“Ay, ano ra haw ang paktakun?” nangalot gid si Dandan hay naglibug ang olo sa tinaga nga ginhambal ni Apen kana.
 
“Ang paktakun amo ra ang palantu-lantu okon lantuanay kita,” ang pagpasanag ni Manong Apen kay Dandan.
 
“Hmmm, amo ra gali. Ti, pwidi ako ka ria dyan makaintra?” dayon nga pamangkot ni Dandan.
 
“Huud, i, mga hulas lang man nga paktakun, mga paktakun dya nga gintodlo ni Lolo ko kay Nanay ko kang gamay pa tana, kag gintodlo man ni Nanay kanakun. Sigorado ako nga natodlo run man dya kaninyo sa iskwilahan okon sa inyong balay.”
 
“A, ti, sigi bi, lantawun ko kon may masabat ako kanimo,” ang nagakalangkag nga sabat ni Dandan. “Piro indi lang kita, Nong, sa dalum ka lomboy kay raku didto dapak kag pala pagsipal namun kahapon.
 
Gintodo ni Dandan ang pono ka tsikos nga lapad ang haron. Ginpabinit ni Manong Apen ang ana sarakyan kag dayon ginhumlad na ang ginbitbit nga banig kag ginhagad si Dandan, pati run ang iban pa nga mga bata nga nagtarawas nga magpongko para maman-an kon ano ang paktakun nga ginatawag.
 
“Sigi, ompisahan ko run ka palantulantu ha? Dya ang ona: Kon indi pagpokawun, nagabugtaw. Kon pokawun, nagatorog. Ti, ano bay?”
 
Golpi lang naglinung. Ang mga bata nagakororisung samtang nagahanihani. Brobohay may nagbayaw ka alima. Si Ram-ram, ang syam ka toig nga libayun kang klasmit ni Manong Apen nga si Mida.
 
“Huyahuya!” singgit ni Ram-ram.
 
“Abaw, sakto gid ka tama. Ti, dya pa gid ang sara: Halog sa bayong, gutuk sa gawang.”
 
Nag-istoryahanay ang tanan, nagasararampok ang mga kiray sa daw budlay nga paktakun. Wara nagbohay may nagbayaw ka ana alima, “Payong?” daw nagadohadoha pa nga pagsabat ni Dandan.
 
“Abaw, sakto pa gid! Sigi bi, lantawun ta gid kon diin ang inyo ikasarang. Dya ang ikatlo nga paktakun: Matiporon nga bolbolon, mapola kon borikatun.”
 
“Mama! Mama!” ang dururungan nga sabat ka mga bata.
 
“Daw sala kamo bay, indi man bolbolon ang mama,” ang hambal ni Manong Apen sa mga nagagirinahud nga mga bata sa pagpalibug ka sakto nga sabat sa ikatlo nga ginpapalantu.
 
“Ako! Ako!” singgit ni Lukas nga apo kang kapitana ka anda baryo. “Istiwitis!”
 
“Abaw, sakto gid si Lukas! Paano mo naman-an nga istiwitis ang sabat?” mangkot ni Manong Apen.
 
“Nadumduman ko hay gagamit si Lola ko kara kon magraha kag gintodlo na man kanakun ang paktakun parti dyan kara,” sogid ka nasadyahan nga bata.
 
Nagtangotango ang ana mga imaw.
 
May nagahiriwud kag nagapangoy-ab run, sigoro nakabatyag run ka gutum sa pagpalibug ka mga paktakun ni Manong Maistro.
 
“Ti, hasta lang anay rudya kara kita. Sigi, mga bata, mamahaw kita anay.”
 
Ginpagwa ni Manong Apen ang sangka poyopoyo ka tinapay nga ginpabalon kana ka ana nanay kag nagkiranaun tanda nga daw nagapiknik sa baybay.
 
“Manong Apen, salamat gid sa pagtodlo mo kanamun. Nadogangan ang amun naman-an, pati run sa paggamit kang Kinaray-a, kag nabosog pa kami ka imong tinapay nga gindara,” sambit ni Dandan.
 
“Ay, sos, ah! Wara it kaso ria, bakasyon man kag gaduyu lang man ako sa balay. Imbis magsipal sa bantud okon wayang, napinsaran ko lang maglagawlagaw sa atun baryo kag maglibotlibot sa kada porok hay bohay run man ako nga wara ka tokad-dolhog. Gin-imaw ko run lang dayon ang akun sikad hay basi magtuktukun lang ang ana lawas ka duyu.”
 
Nagpasalamat si Manong Apen sa kada isara ka mga bata kag ang mga bata amo man kana. “Nong Apen, sa liwan pa gid ha? Makitaay liwan kita sa sonod simana hay patirawun kaw man namun ka amun mga paktakun nga dara,” singgit ka mga bata samtang nagaamat-amat paoli sa anda mga panimalay.”
 
Sa paghinalup ka adlaw, nagasikad si Manong Apen paoli sa anda balay nga bota gid ang dughan kang kalipay. Wara pa nasimanahan nga natapos ang anda klasi, piro daw naobos na run ka libot ang bilog nga baryo nga ana pinalangga.
 
Sirum man ang palibot piro kasanaaw ka ana pamatyagan sa pagpakig-imaw sa mga isigkapariho na nga mga bata sa paggamit kang kaaram kag abilidad nga duna sa tagsa-tagsa.
 
- Kataposan -